Kasb tanlashga

1. O g ‘za k i bayon qilish m etodlari.
2. K o'rgazm ali m etodlar.
3. A m a liy m eto d la r kabi turlarga ham ajratiladi.
Ta’lim m etodlari tizim ida m uhim o ‘rin tutadigan og‘zaki b a ­
yon qilish m etodlarini ng o ‘zi ham quyidagi turlarga ajratiladi:
166

---

O g‘zaki bayon qilish
m etodlari o ‘q u vchilarning um um iy 
m adaniyati, m antiqiy fikrlashi h am d a bilish qobiliyatini rivoj­
lan tirish bilan bog‘liq. Og‘zaki m etodlarga o ‘quv m aterialining 
o ‘qituvchi tom o n id an og‘zaki bayon qilinishiga, hikoya, tu sh u n ­
tirish , suhbat, o ‘quvchilarning texnik adabiyotlar bilan m ustaqil 
ishlashi, yozm a instruksiya berish, ovoz yozish, televideniya kabi­
lar kiradi.
M aterialni og‘zaki bayon qilish
kasb ta ’lim ida hikoya qilish, 
tu sh u n tirish , m a’ruza, suhbat, o ‘quv m aterialin i og‘zaki bayon 
qilish n in g asosiy m etodlari hisoblanadi.
Hikoya —
0
‘qituvchi to m o nidan o ‘quv m aterialini tartibli, 
m antiqiy, izchil, nisbatan kengroq bayon qilishda foydalaniladi. 
U p u x ta reja asosida tuzilishi, m aterialni bayon qilishda noaniq- 
likka yo‘l qo‘ym aslik uchun barcha detallari bilan tayyorlanishi 
lozim .
H ikoya o ‘qituvchi tom on id an m avzuga oid dalil, hodisa va 
v o qealarning yaxlit yoki qism larga b o ‘lib, tasviriy vositalar yor­
d am id a obrazli tasvirlash yo‘li bilan ixcham , qisqa va izchil bayon 
qilinishidir. M etodning sam arasi ko‘p jih a td a n o ‘qituvchining nuqt 
m ah o rati, so‘zlarni o ‘z o ‘rnida, ifodali bayon qilishi, o ‘quvchilar 
yoshi, rivojlanish darajasini inobatga olishiga bog‘liq. Hikoya ax- 
b o ro tlar bilan boyitilishi kerak.
H ikoya qilinayotgan m aterialn i saralash m axsus reja asosida 
am alga oshiriladi. 0 ‘qituvchi h a r b ir darsd a u ning m aqsadini 
aniq belgilab oladi, undagi asosiy tushunchalarga alohida urg‘u 
berishga e ’tib o rin i qaratadi. H ikoya qisqa b o ‘lishi, o ‘quvchilarda 
his-hayajon, m avzuga qiziqishni uyg‘otishi kerak.
Suhbat
savol va javob shaklidagi dialogik ta ’lim m etodidir. 
Suhbat m etodi fanga qadim dan m a ’lum , h atto u n d an o‘z faoliya­
tid a Suqrot ham m ohirona foydalangan. Suhbat ta ’lim jarayonida 
aqliy fikrlash, hozirjavoblik, m uloqot m adaniyati va boshqa sifat- 
larn i sh akllantiradi, o ‘quvchida faollikni yuzaga keltiradi. Suhbat
167

---

o ‘qituvchi fikriga mos harakat qilish, natijada yangi bilim larni 
bosqichm a-bosqich egallashga im kon beradi.
Suhbat faoliyatini endigina boshlagan o'qituvchi uchun m u ­
rakkab t a ’Iim m etodi hisoblanadi, savollarni tayyorlash, u lar­
ning ketm a-ketligini ta ’m inlash, uni tashkil etishda esa barcha 
o ‘quvchilarning diqqatini jalb etish talab qilinadi. 0 ‘qituvchi 
oddiy savollar berishi, o ‘quvchilarga ular yuzasidan bataf­
sil o‘ylash uchun vaqt ajratishi, o ‘quvchilarning javoblarini esa 
diqqat bilan tinglashi, zarur o ‘rinlarda ularni sharhlashi lozim . 
Shu bois suhbatda bilish deduktiv yoki induktiv yo‘l bilan am alga 
oshadi. D eduktiv suhbat o ‘quvchilarga oldindan m a’lum b o ‘lgan 
qoidalar, tushunchalar, hodisalar, jarayonlar asosida tashkil etilib, 
o ‘quvchilar tahlil yordam ida xususiy xulosalarga keladilar. Suh- 
b atning induktiv shaklida alohida dalillar, tush u n ch alarning
tahlili asosida um um iy xulosaga kelinadi.
Suhbat turli ko‘rinishlarda, ya’ni kirish, yakuniy, individual va 
guruhli suhbat tarzida tashkil etiladi.
K irish suhbati o ‘quv ishlarining boshida tashkil etiladi. Uni 
tashkil etishdan ko‘zlangan m aqsad hal etilishi zaru r b o ‘lgan ish­
lar m ohiyatining o ‘quvchilar tom onidan anglab yetilgaiiligini tek­
shirib ko‘rishdan iborat.
Yakuniy suhbat o ‘quvchilar to m onidan egallangan bilim larni 
um um lashtirish va tizim lashtirish m aqsadida am alga oshiriladi.