Kasb tanlashga

M ehnat ta ’limida onglilik va faollik.
M azkur tam oyillar
m ehnat ta ’lim in in g dasturiga ko'ra o'rganilayotgan m ateria l­
ni o'quvchilarga ongli ravishda, ijodiy o'zlashtiriladigan qilib 
tashkil etilishini ko'zda tutadi. M ehnat ta ’lim in in g bunday 
o'tilishiga o'quvchilar dars vaqtida yuksak darajada faollik 
ko'rsatganlaridagina erishish m um kin.
Texnik-texnologik bilim lar va m eh n at k o 'n ik m alarin i ongli 
ravishda o'zlashtirish m azku r tu sh un ch alar zam in id a yotgan ich ­
ki m urakkab b o g'lanishn i anglash, o'rganilayotgan tushuncha va 
o'zlashtirilayotgan m ehnat jaray on larin ing eng asosiy m u h im ji­
h atlarin i farqlay bilishda nam oyon bo'ladi. M ehnat ta ’lim iga tat- 
biqan aytganda, bu o'quvchilar texnik bilim lar va o'rganilayotgan 
ishni, ish jarayonidagi harakat usullaridan tortib to m eh n at ja ra - 
yonigacha ongli ravishda o'zlashtirishlarida va keyinchalik o lin ­
gan b ilim larn i, m ehn at va h u n ar usullarini o'qish d av rining har 
bir bosqichida takom illashtirish, o'zlashtirilgan bilim lar va baja- 
rilayotgan m ehn at to psh iriqlarining sifatini nazorat qilib borish 
va hokazolarda ifodalanadi.
M ehnat ta ’lim i m azm unini anglashi yoki tushunarli bo 'lish i bu 
o'quvchilarning o'quv-ishlab chiqarish ishlarini bajarish vaqtida 
zaru r bo'lgan ilmiy, texnik, tashkiliy-iqtisodiy asoslarni; stanok, 
asbob-uskuna, m oslam a, m ateriallardan oqilona foydalanishi, 
ishlash rejimi h am da nazorat usulini to 'g 'ri tan lash n i bilib olish 
dem akdir. M asalan, cho'yan yoki p o 'latn i qirqish vaqtida zubi- 
laning o 'tk irlan ish burchagini nega 60° d an kam olish m u m k in
em as, uglerodli p o 'lat qizdirib so'ng, sovitilganda u n in g tarkibida 
qanday jaray on lar ro‘y beradi. M etallarni qirqish vaqtida n im a 
sababdan bolg'a dastasini u ning m etall qism iga yaqin jo y id an zu-
36

---

bilani chap qo‘l bilan qattiq qisib ushlash tavsiya etilm aydi, n im a 
sab ab d an yo‘nish vaqtida qirqish tezligini, chuqurligini va surishni 
ta x m in a n oshirish m u m k in em as kabi savollarga o ‘quvchilarning 
to ‘g ‘ri javob berishlariga erishish kerak.
M ehn at darslaridagi o ‘qu vchilarn ing yuksak faolligiga h ar bir 
m ash g ‘ulo tn in g m aqsad va vazifalari, shuningdek, u n in g m a z­
m u n in i aniq bayon etish, o ‘quvchilarga ijodiy tarzdagi m ehnat 
to p sh iriq larin i berish, ta ’lim n in g eng sam arali m eto dlaridan foy­
dalan ish natijasidagina erishish m u m k in . C hunonchi, m ehnat 
ta ’lim i darslarida zam onaviy texnika m odelini ishlash jarayonida 
o ‘quvchilarga m odelning alohida uzel va detallarini, konstruksi­
yalash ham da tayyorlash, m odel bilan uzellar o ‘rtasida kinem atik 
aloqani ta ’m inlash va hokazolar yuzasidan ijodiy tarzdagi topshiriq­
lar beriladi. Bunday topshiriqlar o ‘quvchilarda m ehnat ta ’lim i d ar­
siga qiziqish, maqsadga erishish y o lid a uchraydigan qiyinchiliklarni 
b a rta ra f etishda faollik ko‘rsatish istagini uyg‘otadi. Shunday qilib, 
m ehnat ta ’lim ida onglilik va faollik tam oyili o ‘quvchilarga m us­
taqil ijodiy fikrlashni atroflicha singdirishni taqazo qiladi.
0 ‘qitish o ‘quvchilarning tashabbuskorligi va m ustaqilligi tarbi- 
yalanadigan tarzda olib borilishi kerak. Bu xislatlar o‘quv m ash- 
g‘ulotlaridan ko‘zda tutilgan m aqsad va vazifalarni oddiy bayon 
qilib berilishi, o‘quv m aterialining ongli o‘zIashtirilishi, nazariy 
va ishlab chiqarish ta ’lim in in g bogMiqlikda olib borilishi natijasida 
vujudga keladi. M azkur tam oyillar m ehnat va h u n ar ta ’lim ining 
d asturiga ko‘ra o‘rganilayotgan m ateriallarn i o ‘quvchilar ongli 
ravishda ijodiy o‘zlashtiriladigan qilib tashkil etilishini ko‘zda 
tu tad i. M ehnat va kasb ta ’lim in in g bunday bo‘lishiga o'quvchilar 
dars vaqtida yuksak darajada faollik ko'rsatganlaridagina erishish 
m um kin.
M ehnat darslarida 
0
‘qu vchilarning yuksak faolligiga har bir 
m ash g 'u lo tning m aqsad va vazifalarini, shuningdek, u n in g m az­
m u n in i aniq bayon etish, 
0
‘quvchilarga ijodiy tarzdagi m ehnat 
to p sh iriqlarini berish, ta ’lim n in g eng sam arali m etodlaridan foy­
d alan ish natijasida erishish m um k in . C hun o n ch i, m ehnat va kasb 
ta ’lim i darslarida zam onaviy texnika m odelini ishlatish jarayoni­
da o ‘quvchilarga m odelning alohida uzellar va d etallarini kons­
truksiyalash ham da tayyorlash, m odellar bilan uzellar o‘rtasida 
k in em atik aloqani ta ’m in lash va hokazolar yuzasidan ijodiy 
tarzdagi topshiriqlar beriladi. B unday top shiriq lar o ‘quvchilarda
37

---

m ehnat ta’Hmi darsiga qiziqish va o ‘z m aqsadiga erishish yo‘Hda 
uchraydigan qiyinchiliklarni b arta ra f etishda faollik ko‘rsatish 
istagini uyg‘otadi.
Shunday qilib, m ehnat va h u n a r ta ’lim ida onglilik va faol­
lik tam oyili o ‘quvchilarga m ustaqil ijodiy fikrlashni atro flich a 
sind irish ni taqazo qiladi.