Kasb tanlashga

2. 
Kasbga yo‘naltirish bosqichlari mazmuni. 
U m um iy o‘rta 
ta ’lim m aktablarini bitirgan o‘quvchilarning tax m in an 90 
foizi kasb-hunar kollejlariga, 
10
foizi esa akadem ik litseylarga
330

---

o ‘qishga borishlari m o‘ljallangan. Bunday ijtimoiy talablar­
ni qondirish m aqsadida m aktabda kasbga yo‘naltirish yuza- 
sidan olib boriladigan ishlarni m azm unan yangilash, izchil 
yo‘lga qo‘yish zarurligi yuzaga kelm oqda. D ars jarayonida xalq 
xo‘jaligida bevosita ishlab chiqarish bilan m ashg‘ul m ehnat ahl- 
lariga hurm at va izzat tuyg‘u larini singdirib borishga alohida 
e ’tibor qaratish lozim.
K asb-hunarga yo‘llash bo‘yicha olib boriladigan ishlarning 
barcha shakl va metodlari o‘quvchilarning maqsadli ravishda kasb 
tanlashlariga xizmat qilishi lozim.
M aktabda kasb-hunarga yo‘naltirish ishlarini yo‘lga qo‘yishda 
a n ’anaviy am aliy mashg'ulot, suhbat, dialogli m unozaralar bi­
lan birga pedagogik o‘yin, konferensiya, mustaqil fikrlar, ma- 
halla, ishlab chiqarish korxonalarining jam oalari bilan birga­
likda o‘tkaziladigan tadbirlar kabi yangi pedagogik texnologiya 
elem entlaridan unum li foydalanish tavsiya etiladi.
Umumiy o ‘rta ta ’lim davlat standartlariga asosan maktabda 
kasbga yo‘naltirish bo‘yicha m ashg'ulotlar 
8
—9-sinflarda amalga 
oshiriladi. 
8
-sinfda kasblar haqida «
0
‘rta maxsus, kasb-hunar 
ta ’limidagi tayyorlov yo‘nalishlari, kasblar va ixtisosliklar tasnif- 
lagichi» asosida axborot berish davom ettirilishi bilan bir qator- 
da o‘quvchilarga kasb egallash yo‘llari, kasb tanlashda tibbiy no- 
muvofiqliklar, kasbga yaroqlilik va hokazo tushunchalar berib 
boriladi.
iMaktabda o‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish birgina 
m ehnat ta’lim i o‘qituvchisining ishi emas, balki butun mak­
tab jam c isining, m ahalla, ota-onalar, jam oatchilikning birga- 
likdagi isliidir. M aktabda fan o‘qituvchilari mavzuni yoritish 
jarayonida kasblar bilan bog‘lab o‘tishsa, m aktab psixologi va 
rahbariyati o‘quvchilarning individual qobiliyatlari, qiziqishla- 
rini hisobga oigan holda ta ’lim -tarbiya ishlarini olib borishsa- 
gina o‘quvchilarga kasb tanlashlarida ko‘m ak bergan bo‘Iishadi. 
Shu bilan birga takrorlash zarurki, 0 ‘zbekiston Respublikasida 
yuz berayotgan ijtimoiy-iqtisodiy o‘zgarishlar, «Kadrlar tayyor­
lash M illiy dasturi»ning qabul qilinishi, o ‘quvchi yoshlarni va 
aholini kasb-hunarga yo‘naltirish tizim ini takom illashtirish, ish 
o'rinlarini bo ‘shab qolish jarayonlari jadallashadigan va ishchi- 
larning m alakalariga qo‘yiladigan sifat talablari oshib borayotgan 
bozor iqtisodiyoti sharoitida yanada m uhim aham iyat kasb etadi.
331

---

Aholini ratsional va samarali bandligini ta ’minlaslidagi l<.asb- 
hunarga yo‘naltirishning asosiy roli shundan iboratki, yoshlar 
va aholi tomonidan kasbning ongli va ilmiy asoslangan tanlovi 
ularni mehnat faoliyatida yuqori natijalarga erishishlariga zam in 
yaratadi, iqtisodiyot sohalariciagi kasb-hunarga bo‘lgan mavjud 
ehtiyojlarni hisobga oigan holda m ehnat resurslarini oqilona 
taqsimlaydi hamda insonlarning ish qidirish, ta ’lim va kasbiy 
faoliyat turini tanlashlaridagi zo‘riqish holatlarining oldini olish- 
ga yordam beradi.
Bu borada asosiy yo‘nalish qilib, 0 ‘zbekiston Respublikasining 
«Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni, «Kadrlar tayyorlash Milliy dastu­
ri», Xalqaro m ehnat tashkilotlarining Nizom lari, konvensiyalari 
va takliñar, bir qator boshqa hujjatlar, shuningdek, rivojlangan 
m am lakatlarning bu sohadagi ishlarining amaliy tajribalari asos 
qilib olinadi.
Kasb-hunarga yo‘naltirish ishlari 0 ‘zbekiston Respublikasi 
Xalq ta ’limi vazirligining o‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish 
va psixologik-pedagogik tashxis markazlari tom onidan bosqich- 
ma-bosqich va muntazam ravishda amalga oshirilmoqda.
0 ‘zbekiston Respublikasi hukum ati tom onidan rasmiy ji­
hatdan qabul qilingan qarorlaridan birida 
0
‘quvchilarni kasb- 
hunarga yo‘naltirish yuzasidan umumiy qoidalarda quyidagilar 
ta’kidlangan:
1
. 
0
‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish va psixologik- 
pedagogik tashxis markazi 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
M ahkamasining 1998-yil )3-maydagi 203-sonli « 0 ‘zbekiston 
Respublikasida umumiy o ‘rta ta ’lim ni tashkil etish to‘g‘risida»gi 
Qaroriga asosan tashkil etilgan.
2
. 
0
‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirish va psixologik- 
pedagogik tashxis niarkazi har bir tum an, shahar xalq ta ’limi 
bo‘limlari tuzilmasida, o‘z hududlari doirasida bolalar rivojla- 
nishiga psixologik-pedagogik jihatdan tashxis qo‘yishr ularning 
qobiliyati va moyilligini aniqlash, bolani 
6
yoshdan boshlab mak- 
tabga qabul qilish to‘g‘risida tavsiyanomalar berish, o‘quvchilarni 
har yili tibbiy-pedagogik tekshirishlardan o‘tkazish, bolalarga va 
ota-onalarga o‘quvchilarni o‘qitishda, tarbiyalashda va ijtimoiy 
moslashtirishda psixologik-pedagogik yordam ko‘rsatish, shu­
ningdek, maktab o‘quvchilariga, ularning qobiliyatlarini, kasb- 
hunarga moyilliklarini, qiziqishlarini va ko‘nikm alarini hisobga
332

---

olgan holda, akademik litsey yoki kasb-hunar kollejidagi ta’lim 
yo‘nalishini tanlashga ko‘maklashish maqsadida tuzilgan.
0
‘quvchilarni kasb-hunarga yo'naltirish va psixologik-peda­
gogik tashxis markazi va u orqali boshqa tashkilotlarning ilmiy- 
metodik rahbarligida:
— o ‘quvchilarning kasb-hunarga layoqat yo‘nalishlari va qobi- 
liyatlari darajasini tashxis etish ishlarini m aktablarda m untazam
ravishda olib borilishini;
— har bir o‘quvchi haqida, uning qiziqishlari, intilish va 
layoqatlari, erishgan yutuq va kam chiliklari, aqliy va umumiy 
rivojlanishi haqidagi ko‘p yillik psixologik va pedagogik tashxis 
m a’lumotlari bankining tashkil etilishi, tartibga keltirilishi, max­
sus daftar va dasturlar yordamida qayd etib borilishini;
— kasb-hunar klassifikatori va hududda mavjud bo‘lgan 
o‘rta maxsus, kasb-hunar ta ’limi yo‘nalishlari bo‘yicha axborot 
to‘playdi va targ‘ibot qilishni tashkil etadi.
M arkaz maktab pedagogika kengashi bilan birgalikda attes­
tatsiya yakunlariga ko‘ra 9-sinflarning bitiruvchilari o‘qishni aka­
dem ik litseyda yoki kasb-hunar kollejida davom ettirishi to ‘g‘risida 
asosli tavsiyanomalar beradi.
Markaz yangi tashxis m etodikalarining yaratilishida, sinab 
ko‘rilishida tajriba maydonchasi vazifasini o‘taydi, metodik va 
om m abop q o ilan m alar yaratishda ishtirok etadi.
Markaz ta ’lim muassasalarining tibbiy-sanitariya holatini 
nazorat etadi, ularning tegishli mutaxassislar bilan ta ’m inlanishida 
xalq ta ’lim i va sog‘liqni saqlash bo‘limlari, m aktablar rahbariyati 
bilan hamP";rlik qiladi, davriy ravishda ularning hisobotlarini 
talab etadi, Havlat va jam oatchilik tashkilotlari bilan bajarilishi 
lozim bo‘lgan faoliyatlarni muvofiqlashtiradi.
Ta’lim da iqtidorli bolalarning rivojlanishini m aktab psixo- 
loglari orqali nazorat qiladi, iste’dodli deb topilgan o‘quvchi- 
yoshlarning hududiy bankini yaratadi. U larning ijtimoiy-oilaviy 
niuhiti haqida m a’lum otlar yig‘ishni tashkil qiladi, Intellekt 
ko‘rsatkichlarini, kasb-hunarga m oyilliklarini, qiziqishlarini va 
ko‘nikm alarini hisobga oladi, ehtiyojga qarab tegishli metodik, 
psixologik, tibbiy yordam usullarini qo‘llaydi.
M arkaz o‘z hududi doirasidagi yashovchi bolalar orasidan jis- 
m onan zaif va aqliy rivojlanishida nuqsoni bo‘lganlarni nazoratga 
oladi, ular haqida alohida m a’lum otlar bankini yaratadi, maktab
333

---

jamoasi, ota-onalar bilan ham korlikda ularga oilada, shuningdek 
tegishli maxsus ta ’lim m uassasalarida bilim olishlari uchun tavsi­
ya beradi, ularga metodik, psixologik va tibbiy yordam berishni 
tashkil qiladi.
M aktablar va m aktabdan tashqari ta’lim muassasalarida bola­
lar va yoshlarning kasbiy tayyorgarligini shakllantirishda, kasb- 
hunarga yo‘naltiruvchi tadbirlarning o‘tkazilishida metodik va 
amaliy yordam beradi, qilingan ishlar natijalarini tahlil qiladi 
va um um lashtiradi. 
0
‘z hududi doirasida mutaxassislarga bo Igan 
ehtiyojni M ehnat vazirligining bo‘linmasi orqali oladi, o‘rganadi 
va zarur bo ‘lgan kasb-hunarlar haqida maktablardagi kasb-hu- 
narga yo‘naltiruvchi mutaxassislar bilan maxsus kechalar, suh­
bat va ko‘rik-tanlovlar, turli musobaqalar uyushtirishda yordam 
ko‘rsatadi.
Yilda bir m arta hududdagi maktab o‘quvchilarini^ tibbiy 
ko‘rikdan o‘tkazishda tum an, shahar sog‘liqni saqlash bo‘lim lari 
faoliyatlarini maqsadli muvofiqlashtiradi, jismonan zaif, kasal 
bolalarni sog‘lomlashtirish ishlarining nazoratini maktab tib­
biy xodim lari, ota-onalar, jam g‘armalar, kasaba uyushmalari va 
boshqalar bilan birgalikda amalga oshiradi.
1—IV sinflarning o‘quvchilari kasb tanlashdan hali uzoq tu- 
radilar. Biroq ular o‘rtasida to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilgan kasb ta n ­
lash ishi shunday bir negiz bo‘lishi kerakki, yuqori sinflardagi 
o‘quvchilarning kasbga bo‘lgan qiziqishlari, o‘y va niyatlari ke- 
yinchalik shu negiz asosida rivojlanadigan bo‘lsin.
Barcha kasblar uchun zarur va m uhim bo‘lgan shaxs xislatlari 
mavjud bo‘lib, bular mehnatsevarlik, ham m a kasb va mutaxas- 
sislikdagi m ehnat ahliga nisbatan hurm at-ehtirom , m ehnat qilish 
zarurligini tushunish va anglash, o‘z ishini rejalashtira va nazorat 
qila bilish, ish jo ‘yini to‘g‘ri tashkil qilish, ishda batartib va inti- 
zomli bo‘lish, toqatlilik, sabotlilik, topshiriqni bajarishning eng 
oqilona usulini tanlab ola bilish, m ateriallar hamda vaqtni tejash 
va shu kabilardir. Ana shu xislatlar va fazilatlarning hám m asini 
bolalarda birinchi sinfdan boshlab shakllantirish lozim.
Bolalarni kasblar olamiga asta-sekin olib kirish, ularni shu 
olamda mo‘ljal olishga o‘rgatish zarur. 
0
‘qituvchi o ‘quvchhii 
darslarda kuzatish, u bilan suhbatlashish, bola faoliyati mahsulini, 
tahlil qilish jarayonida uning ba’zi bir xususiyatlarini, mayllarini 
payqab oladi, bu xislatlarni rivojlantirish yuzasidan tegishli ish-
334

---

larni ado etgandan keyin bular keyinchalik kasbni belgilashda 
asosiy omil bo'lishi m um kin.
Bolaning kasbiy m uhim xislatlarini barvaqt aniqlash esa ke­
yinchalik unga o‘z xususiyatlariga qarab kasbni to‘g‘ri tanlash, 
uni muvaffaqiyatli ravishda o‘zlashtirish, m ehnatda yuksak nati- 
jalarga erishish im konini berishi mum kin.
Ko‘pgina olim lar o'tkazgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, 
m aktab o‘quvchilarining taxm inan 30 foizida tanlangan kasbga 
nisbatan barqaror qiziqishlar boshlang'ich sinflardayoq shaklla- 
nar ekan. 
0
‘qituvchining vazifasi o‘quvchilarning qiziqishlarini 
m um kin qadar oldinroq aniqlash va jam iyat talab-ehtiyojlariga 
muvofiq shu qiziqishlarini rivojlantirish, inson shaxsini har to- 
m onlam a uyg‘un kamol toptirish uchun shart-sharoitlar yaratish- 
dan iborat.
M ehnat ta ’limi darslari kasbga yo‘naltirish ishini oiib bo- 
rish uchun alohida imkoniyatlarga ega. Buni m ehnat darsla- 
rining kasbga yo‘naltirishga qaratilgan yo‘lining tahlili misolida 
ham ko‘rish m um kin. I—IV sinflarda m ehnat ta ’hm ining asosiy 
m aqsadlaridan biri o ‘quvchilarda hison uchun m ehnat birinchi 
zaruriyat, ijtimoiy burch ekanligiga, har qanday kasbni egallash 
uchun m ustahkam va chuqur bilim lar kerakligiga ishonch hosil 
qilishdan iborat. M ehnatga m uhabbatni va ishlash istagini faqat 
m ehnatda tarbiyalash m um kin. Shu boisdan ham m ehnat ta ’limi 
darslarida qariyb 80 foiz vaqt amaliy ishlar uchun ajratilgan.
Shu bilan birga darslarda o‘quvchilar odam lar m ehnat faoli- 
yatining asosiy sohalari bilan, ularning qiziqishlari va qobili- 
yatlarini riv: lantirishga ko‘maklashuvchi sanoat va qishloq xo‘- 
jalik ishlab ¿hiqarishiga oid eng ko‘p tarqalgan kasblar bilan 
tanishtiriladi. 
0
‘qituvchi ilgari tuzgan kasbga yo‘naltirish re­
jasiga muvofiq tarzda dars reja-konspektini yoza turib, kasbga 
yo‘naItirish darsi oldiga maqsad qo‘yib, kasbga yo‘naltirishga 
oid m a’lum otlarni unga kiritadi. Bu esa biron-bir kasb, asbob, 
ishlab chiqarish texnologiyasi, muayyan m ehnat operatsiyalarini 
o ‘rgatishdan, kasbiy jihatdan m uhim xislatlarni tarbiyalashdan, 
o‘quvchilarni ilgari belgilangan reja asosida o‘rganishdan yoki 
ana shu tarkibiy qism larning ham m asini qo‘shib olib borishdan 
iborat bo‘lishi mum kin.
Quyi sinflarning o‘quvchilari xilma-xil m ateriallar (qog‘oz, 
karton, tabiiy materiallar, tunuka, sim, yog‘och, faner, plast-
335

---

massa, tolali materiallar) bilan ish ko‘radilar, ular ishlashga oid 
o‘zlariga bop, m a’qul bo‘lgan operatsiyalarni o‘rganadilar. Ular 
texnik va texnologik tusdagi masalalarni yechishni o‘rganadilar, 
turli materiallar hosil qilish va qo‘llanish ishini, bu m ateriallar­
ning odam lar turm ushidagi aham iyatini bilib oladilar, u yoki bu 
texnologik opratsiyalarni bajarish uchun mo‘ljallangan eng oddiy 
asboblardan foydalanish yo‘llari bilan tanishadilar va foydalanish­
ni o‘rganadilar, tegishli kasblar to‘g‘risida m a’lumotlarni oladilar. 
Chunonchi, o‘quvchilar (transport) konstruktorlik to'garaklarida 
18 xil turli transport mashinalari va kasblari bilan tanishish im - 
koniga ega bo‘ladilar.
0
‘quvchilar qurilish konstruktori bilan ishlab, qurilish kasblari, 
ularning muhimiigi va zarurligi to‘g‘risida, qurilish bilan bog‘liq 
bo‘lgan odam lar m ehnatining mazmuni haqida m a’lum otlar ola­
dilar, qurilish obyektlarini modellashtirishni o‘rganadilar. Bu ish­
lar bolalarda texnik tafakkurni, makonga oid tasavvurlarni, ijodiy 
qobiliyatlarni rivojlantirishga yordam beradi, ularda quruvchi 
mehnatiga hurm at bilan qarash hissini tarbiyalaydi.
Texnik konstruktor bilan ishlash chog‘ida bajariladigan to p ­
shiriqlar o‘quvchilarni mashinasozlik elektrotexnika asoslari bi­
lan tanishtiradi, ularda texnik tafakkurni rivojlantiradi, unchalik 
murakkab bo‘lmagan texnik qurilm alarni bilib olish im konini b e­
radi. Bolalar mashinasozlikka oid keng tarqalgan va zarur kasb­
lar, ana shu kasblarning mazmuni bilan tanishadilar.
«
0
‘sim liklarni o‘stirish va hayvonlarning hayoti bilan tanish­
tirish» bo‘lim lari bolalarni qishloq xo‘jalik asoslari bilan tanish- 
tirishni ko‘zda tutadi. 
0
‘quvchilar xonaki o‘sim liklarni parva- 
rish qiladilar, xonaki o‘simliklar yetishtirish yuzasidan tajriba 
o‘tkazadilar. U lar maktab o‘quv-tajriba uchastkasida m ehnat qila­
dilar; tuproqni yumshatadilar, o‘sim liklarning o'sishini kuzata- 
dilar, o‘z m ehnatining natijalarini ko‘radilar, odamlar^mehnatini 
qadrlashni, yerni e ’zozlashni o‘rganadilar.
0
‘quvchilar chorvachilik kasblari bilan ham tanishadilar, hay- 
vonlarni to‘g‘ri parvarish qilishni o'rganadilar.
0
‘qituvchining o‘quvchilarda yerga omilkorlik bilan qarash 
hissini shakllantirishi, qishloq xo‘jaligidagi m ehnat to‘g‘risida 
to‘g‘ri tasavvur berishi, o‘z mehnati va o‘z jamoasi m ehnati nati- 
jalaridan xursand bo‘lishni o‘rgatishi muhimdir. Shu boisdan ish­
ni shunday rejalashtirish kerakki, bolalar chorva m ollarini par-
336

---

varish qiladigan, hosilni yig‘ishtirib oladigan, m ehnat natijalarini 
hisob-kitob qiladigan bo‘lsinlar. Bunday hollarda bolalarning 
ishga qiziqishi kuchayadi va kasbga yo‘naltirish ishi alohida m az­
mun kasb etadi.
Yuqori sinflarda o‘quvchiIar kasblar bilan professiogrammalar 
yordamida tanishadilar. K ichik yoshdagi o‘quvchilar uchun esa 
hikoya qilib berish, suhbatlar o‘tkazish, kasb namoyondalari bilan 
uchrashish, diafilmlar, kinofilm lar ko‘rish, albom larni ko‘zdan 
kechirish, sayohatlar o'tkazish ko‘proq maqbuldir.
Bu sohada olib borilayotgan ishlarda ayniqsa suhbat o‘tka- 
zish shaklidan ko‘p foydalanilm oqda. Suhbat o ‘quvchilarning 
faol ishtirokida o ‘tishi m uhim dir. Shu m aqsadda o ‘qituvchi 
kasblar to ‘g‘risida, ayniqsa o ta-o n alari, qarindoshlari yoki ta- 
n ish-bilishlari egallagan kasblari haqida m a’ium otlar to ‘plash 
yuzasidan o‘quvchilarga topshiriqlar berishi m um kin. Suhbatlar 
hikoya qilib berish, fotosuratlarni nam oyish qilish, ta ’lim ning 
texnik vositalarini qo'llash bilan to ‘ld irilish i m um kin. Inform a- 
tika va hisoblash texnikasi im koniyatidan foydalanish ayniqsa 
m uhim dir.
D arsning amaliy qismi m azkur kasbdagi odam larning mehnati 
bilan bog‘lansa ayni muddao bo‘lur edi. M asalan, «Toiali m ateri­
allar bilan ishlash» bo‘lim ini o ‘rgana turib, o‘quvchilar bichiqchi 
kasbi bilan tanishadilar; turli choklash ishlarini bajarib, tugm a- 
lar qadab, kiyimlarda mayda tuzatish ishlarini ado etib, oigan 
m a’lumotla. ¡ni mustahkamlaydilar.
0
‘quvchiIarni dasturda ko‘zda tutilgan kasblar bilan tanishti- 
rishdan tashqari kasbini targ‘ib qilish, y a ’ni o ‘quvchilarni ushbu 
hudud uchun zarur bo‘lgan kasblar bilan tanishtirish, ularda yana 
shu kasblarga nisbatan h urm at-ehtirom ni tarbiyalash, shu kasb- 
larning jozibali jihatlarini ochib berish lozim .
Bu borada darslardan tashqari o‘quv dasturida ko‘zda tu til­
gan korxonalarga qilinadigan ekskursiyalar katta rol o ‘ynashi 
m um kin.
Kasbga yo‘naltirish ishiga kompleks yondashish o‘quvchilarni 
h ar tom onlam a o'rganishni ham ko‘zda tu ta d i. Bu tadbir 
0
‘quv­
chilar bilan ishlashning to ‘g‘ri shakllari va m etodlarini qidirib 
topishga yordam beradi. 
0
‘rganishni m e to d la r bilan o‘tkazish, 
eng m uhim i bu ishni m untazam ravishda va sobitqadam lik bilan 
amalga oshirish kerakligidir.
337

---

Kuzatish o‘quvchilarni o‘rganishning keng ommalashgan 
inetodidir. Bu metod muayyan maqsadni ko‘zlaydi, ish reja aso­
sida ohb boriladi, kuzatishning yakunlovchi natijalari qayd qili- 
nadi. M ehnat ta ’limi darslari kuzatish o'tkazish uchun keng im- 
koniyatlar yaratib beradi.
Diagnostik suhbatlar o‘tkazish ham qo‘llaniladi. Bunday suh- 
batlar yakka tartibda yoki jam oa tarzida o'tkazilishi mum kin.
Quyi sinflarda o'tkaziladigan mehnat darslarida o‘quvchilar 
faoliyati natijalarini tahlil qilish uchun yaxshi imkoniyatlar mavjud. 
Chunki, mehnatning turli obyektlarini tayyorlash chogMda har bir 
o‘quvchining shaxsiy xususiyatlari g‘oyat ravshan namoyon bo‘ladi: 
bir o‘quvchi texnik konstruktorlikni yaxshi biladi, ikkinchi o ‘quv- 
chi esa tikishda mahorat ko‘rsatadi, uchinchisi esa maktab uchast- 
kasida o‘z qobiliyatlarini namoyon etadi va h.k. 
0
‘quvchilarning 
hujjatlarini va amaliy ish harakatlarini tahlil qilish ham uning 
shaxsini o‘rganishda o‘qituvchiga yordam berishi mumkin.
0
‘quvchilarning shaxsini o‘rganish ularni tarbiyalash bilan 
chambarchas bog‘liqdir. 
0
‘qituvchi o‘quvchining alohida xususi- 
yatlarini payqab, unda mavjud iste’dod nishonlarini rivojlantirish 
m etodlarini topa olishi, uning xulq-atvoridagi saibiy jihatlarini 
bartaraf etishi m um kin va h.k. Ba’zi o ‘quvchilarda kasbga moyil­
lik yaxshi namoyon bo‘ladi, ko‘pchilik o‘quvchilarda bu narsa 
birdaniga aniqlanmaydi. 
0
‘qituvchining o‘quvchidagi iste’dod 
nishonalarini aniqlashi, ularning qobiliyatini rivojlantirish va 
shakllantirishda ko‘maklashishi muhimdir.
Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, kasbga yo‘naltirish ishi o‘quv 
jarayonining uzviy tarkibiy qismidir. Quyi sinflardan boshlana- 
digan bu ish jamiyat uchun zarur, har bir o ‘quvchining xususi­
yatlariga mos kasblarga barqaror qiziqishini tarbiyalashga yordam 
beradi. Mehnatga qiziqishning mavjudligi va m ehnat qilishga 
shaylik shaxs yetukligining eng m uhim ko‘rsatkichlaridan biridir.
Sinfdan va m aktabdan tashqari ish o‘quvchilarni kasb-korni 
ongli ravishda tanlashga, ularni ijodiy qobiliyatlarini rivojlanti- 
rishga, moddiy ishlab chiqarish, fan, texnika borasida va shu kabi 
sohalarda ishga qiziqishni shakilantirishga ko‘p jihatdan yordam 
beradi.
Sinfdan tashqari mashg‘ulotlarda olib borilayotgan kasbga 
yo‘naltirish ishida o‘quvchilarning yosh va bilish xususiyatlariga 
qarab bir necha bosqichni ko‘rsatib o‘tish mumkin.
338

---

Birinchi bosqichda I—IV sinflarning o‘quvchilari bilan 
lash moddiy ishlab chiqarish sohasida m ehnatga bo‘lgan 
qiziqishlarni shakllantiradi, 
0
‘quvchilarda jismoniy 
um um an m ehnatga ijobiy m unosabatda bo‘lishni, eng 
mi ishchi degan nom ni hurm at qilishni, o‘z qo‘lidan 
mehnati bilan atrofdagi kishilarga quvonch bag‘ishlashga va