Kasb tanlashga

1. 
Mehnat ta’limi, kasb tanlashga yo‘llash darslari jarayonida
o‘quvchilarning bilim, malaka va ko‘nikmalarini baholash va uning
ahamiyati. 
M ehnat ta ’limida o'quvchilar tomonidan o‘quv material­
lari o‘zlashtirilganligini, ko‘nikma va malakalar hosil bo‘lganligini 
tekshirish va baholash ta’lim jarayonining zarur tarkibiy qismi h i­
soblanadi. Bu faqat o‘qitish natijalarini nazorat qilish emas, balki 
o‘quv jarayonining turli bosqichlarida ta ’lim oluvchilarning bilish 
faoliyatiga rahbarlik qilish hamdir. 0 ‘z bilimini m ehnat ta ’limi 
o‘qituvchisi tomonidan to‘g‘ri, baholanishiga ishonch hosil qilgan 
o‘quvchida shu o‘qituvchiga nisbatan o'quvchilik hurmati ortadi, 
aksincha, o‘quvchi bilimini baholashda prinsipsizlikka yo‘l qo‘ygan 
mehnat ta’limi o‘qituvchisi, garchi u nazariy bilim va amaliy faoli­
yati jihatdan juda tanilgan bo‘Isa ham, asta-sekin o‘z o‘quvchilari 
nazaridan qola boshlaydi. Bu masalaning xavfli tomoni shuki, 
o‘quvchining bilim olishga bo‘lgan intilishi, shijoati susaya bosh­
laydi. Bu barcha o‘qituvchilarga tanish haqiqatdir.
Baholash ~ ta ’lim jarayonining m a’lum bosqichida o‘quv 
maqsadlariga erishilganlik darajasini oldindan belgilangan mezon­
lar asosida o‘lchash, natijalarni aniqlash va tahlil qilishdan iborat 
jarayondir.
280

---

Baholash, 
0
‘quvchilarni o‘quv faoliyatida rag‘batlantirish bi­
lim , ko‘nikm a va m alakalarni tekshirish o ‘qituvchi o‘quvchilarga 
yordam ko‘rsatishining m uhim vositasidir. 0 ‘qituvchi tekshirish 
jarayonida o‘quvchilarning ishlaridagi xatolarni ko‘rsatish bilan 
cheiclanib qolmay bu kam chiliklarni bartaraf qilishga yordam 
bersagina bunga erishish m um kin. Bundan tashqari, o ‘qituvchi 
o ‘quvchilarga ular bajargan ish bosqichining um umiy tavsifini 
beradi, bunda o‘quvchilar bajariladigan ishning bajarilgan ish- 
lardan farqlari haqida, uning m urakkablik darajasi yoki javob- 
garliligi va hokazolar haqida aniq tasavvur hosil qiladi. Natijada 
o ‘quvchilar kelajakni ko‘ra oladilar va bor bilim ini safarbar qi­
lib o ‘z ishlarini to‘g‘ri tashkil qilish, m ehnat topshirig‘ini sifatli 
bajarish ishtiyoqini his qiladilar.
Baholash o‘quv jarayonini tashkil qilish va o‘tkazishdagi 
nuqsonlarini aniqlashda yordam beradi. M ehnat o ‘qituvchisi 
o ‘quvchilarning bilim, ko‘nikm a va m alakalarini tekshirar ekan, 
ayni bir vaqtda u o ‘z ishining sifati haqida ham hukm chiqaradi. 
Agar o ‘quvchilar faoliyatida tipik xatolar uchrasa, bu hol aksariyat 
o ‘qituvchi ishida kam chilik mavjudligini bildiradi va, aksincha, 
o ‘quvchilarning muvaffaqiyatli ishlashi, m ehnat usullarini to‘g‘ri 
bajarishi va hokazolar o‘qituvchi o‘quv m aterialini tushunarli ba­
yon qilgan degan xulosaga olib keladi.
0
‘quvchilarda o‘z-o ‘zini nazorat qilish m alakalarini tarkib top- 
tirishda baholash m uhim rol o‘ynaydi. M ehnat ta iim i o‘qituvchisi 
ko‘nikm a va m alakalarni tekshirishga o‘quvchilarning o‘zlarini 
ham jalb etadi. Chunonchi, buyum o‘lcham ining aniqligini tek- 
shirishdan oldin o‘qituvchi bu ishni o‘quvch i lardan biriga to p ­
shiradi. Bunda o‘quvchi o ‘lchov asbobini to ‘g‘ri ushlayotganini, 
to‘g‘ri foydalanayotganligini, ishni m ohirlik bilan bajarishini ku­
zatib turadi. Shundan keyin o ‘lchashni o ‘qituvchining o‘zi ba­
jaradi. Agar birinchi va ikkinchi o‘lchashlar, ya’ni o‘quvchilar 
va o ‘qituvchi bajargan o‘lchash natijalari farq qilsa, o‘qituvchi 
bu nim adan kelib chiqqanini, qanday xatoga yo‘l qo‘yilganini 
tushintirib beradi. Natijada o ‘quvchilarga ish jarayonida o‘z- 
o ‘zini nazorat qilishni to ‘g‘ri bajarish usullari o‘rgatiladi. Bundan 
tashqari, o‘qituvchi o‘quvchilarga har qanday faoliyatda o‘z-o‘zini 
nazorat qilishlarining aham iyatini tushuntiradi.
B ilim , ko‘n ik m a va m alak alarn i tekshirish birdan-bir 
m aqsad em as, balki b u tu n t a i i m jaray o n in in g taiivibiy qismi
281

---

b o ‘lishi kerak. Shu talabdan kelib chiqib, m ehnat darslarida 
nazorat qilishning yakka va frontal shakílaridan foydalanish, 
ularni har bir aniq holda to ‘g‘ri am alga oshirish lozim . M a­
salan, kirish instruktajida yangi ishning birinchi bosqichla- 
rida o ‘quvchilar qo'llashi m um kin bo‘lgan m alakalar frontal 
tekshiriiishi m um kin. Ishning keyingi bosqichlarida kerak 
boMgan m alakalar 
0
‘quvchilarning h ar biri bu ishlarni baja­
rishga qanday kirishishiga qarab, yakka tekshiriladi. B ilim ­
larni tekshirish haqida ham shularni aytishi m um kin. M ehnat 
m ashg'ulotlarining tavfsifi bilim larn i yakka holda tekshirish- 
da ularning am aliyotda qo‘llan ish in i bog‘lash im konini b e ­
radi. Shu tufayli, bir tom ondan, o ‘quvchilar tek sh irish n in g
zarurligini tushunib yetadilar va unga katta m as’uliyat hissi 
bilan m unosabatda bo‘ladilar, ikkinchi tom ondan, o ‘qituvchi 
har bir o ‘quvchi haqida tasavvur hosil qilish im koniga ega 
b o ‘ladi.
Yuqorida keltirilgan fikrlardan kelib chiqib, baholashning 
mohiyati haqida quyidagi xulosalarni aytish m um kin: