Kasb tanlashga

2. 
Mehnat ta’limi tamoyillarining umumiy tavsifnomasi.
M ehnat va kasb ta ’limi tam oyillari ta ’lim berish nazariyasining 
b o shlan g‘ich qoidalari bo‘lib, u lar o ‘quv ishlarining m azm u n ini, 
un in g tashkiliy shakllarini va o ‘qituvchi m ehnat darsini tayyor­
lash va o ‘tkazish vaqtida am al qilishi lozim bo‘lgan m etodlarni 
belgilab beradi.
M ehnat ta ’lim in in g asosiy tam oyillari tarbiya m aqsadlaridan 
kelib chiqadi va la ’lim jarayo nin ing qonuniyatlariga asoslanadi. 
M ehnat - politexnik ta ’lim o ‘quvchilarni tarbiyalash m aqsadidan 
kelib chiqadigan o ‘/.iga xos xususiyatlariga ega.
M ehnat ta ’limi tam oyillarini bayon qilishda ularning juftlashib 
o‘rganish tam oyilini to ‘g‘ri hisoblash kerak. Shunday qilinganda, 
m ehnat ta ’lim didaktikasining ayrim tam oyillari o ‘rtasidagi m u­
ayyan obyektiv aloqani ko‘rsatish im koniyati tu g ‘iladi. C hunonchi, 
m eh n at ta ’lim ining onglilik, izchillik, faollik kabi ta ’lim berish­
ning didaktik tam oyillariga alohida ta ’rif berganda ular o ‘rtasida 
o ‘zaro ta ’sir qiladigan aloqani belgilab bo‘lmaydi. A ksincha, agar 
m eh n at ta ’lim ining tam oyillarini ju ft tarzda ularning asosiy qoi­
dalari birligi nuqtayi nazaridan ko‘rib chiqilsa, u holda m azkur 
tam oyillarning tizim i quyidagicha bo'lishi m um kin:
29

---

— m ehnat ta ’h m in in g ilm iyligi, bu ta ’lim n in g ongliligi va 
faolligi, m untazam ligi va puxtaligi;
— m ehnat ta ’lim in in g ko‘rgazm aliligi va abstraktligi o ‘quv 
tarbiya m aqsadlariga q aratilg an u n u m li m ehnat asosida ta ’lim 
berish, m ehnat ta ’lim in in g tushunarliligi.
M ehnat ta ’lim i o'qituvchisi shuni unutm asligi kerakki, o ‘quv 
ustaxonalaridagi h ar qanday am aliy m ashg‘ulotda yuqorida sanab 
o‘tilgan m ehnat ta ’lim i tam o y illarid an bitta yoki ikkitasi emas 
balki o ‘quvchilarga o ‘quv m ateriallarini sifatli va to ‘la yetkazib 
berish im ko n ini beradigan d id a k tik an in g butun tizim iga am al 
qilinadi. M ehnat ta ’lim i o ‘qituvchisining didaktik tam oyillardan 
m ohirona foydalana bilishi u la rn i bir-biriga to ‘g‘ri bog‘lab olib 
borishida nam oyon b o ‘ladi.
0 ‘qituvchi faqat o ‘qitishning qonuniyatlarini bilishigina em as, 
balki ularni am alga oshirish uchun qulay sharoitlarni yaratib bera 
olishi ham m uhim . Bunga ayrim yetakchi boshlang'ich q o n u n i­
yatlarni chuqur tu shunish va u la rn i o‘quv jarayonida qo'llash 
orqali erishiladi. Bunday qonuniyatlar didaktikada ta’lim ta m o ­
yillari yoki d idaktik tam oyillar deb nom olgan.
M ehnat ta ’lim in in g quyidagi tam oyillari mavjud;
1. Ta’lim va tarbiya birligi.
2. Ta’lim n in g ilm iyligi va politexnik xususiyatga egaligi.
3. Ta’lim da tizim lilik va izchillik.
4. N azariya va am aliyot birligi.
5. Yosh individual xususiyatlarini hisobga olish.
6. O nglilik va faoUik.
8. Ta’lim da ko'rsatm alilik.
9. Bilim , ko 'nik m a va m alak alarn i o 'zlashtirishning m ustah- 
kam ligi va puxtaligi.