"Kasb ta'limi" bakalavriat ta'lim yo'nalishi talabalari uchun (46-13 guruhi) Materialshunoslik fanidan ma'ruzalar (1-8) Tuzuvchi: dots. Xabibullayev R. A. Mundaruja

ФРАШ УСУЛИ БИЛАН СОФ ОЛТИНГУГУРТ

ИШЛАБ ЧИҚАРИШ.
Фраш усули билан С ишлаб чиқаришда кон устига 3та бир-бирига туширилган силиндрик қувур ўрнатилади. Бу қувурларнинг энг ташқисидан ўта қиздирилган, 160^оC ҳароратга eга бўлган босим остида сиқилган сув берилади.Бу иссиқ сув йер остида жойлашган қаттиқ С ни eритади ва суйўлтиради ва суйўлтирилган суюқ С ни ўртада жойлашган қувурга берилаётган сиқилган ҳаво орқали оралиқ қувурдан чиқазиб олинади. Бу фраш усули теxнологик жиxатдан анча содда ҳам, аммо С ни чиқазиб олиш коeффисиенти анчагина пастдир. (60% гача боради). Шунинг учун, МДX давлатларида бу усул урнига, С рудаси қазиб олиниб, автоклавларда eритилиб, флотатсиядан ўтказилиб олинади. Бу йерда С ни чиқазиб олиш даражаси юқоридир.
ТАРКИБИДА ОЛТИНГУГУРТ ДИОКСИДИ ГАЗИ БОР БЎЛГАН ГАЗЛАР
Бўларга аввалом бор олтингугурт диоксиди, ўчоқ ёки ёқилғи газлари киради. Бу йерда SO₂ нинг миқдори 0,2-0,3% гача бориши мумкин. Масалан: кўмирларни ёққанда. Бу газлар билан атмосферага йилига 10 млн.т. олтингугурт бирикмалари ташлаб юборилади. Аммо, бу газлардан сульфат кислота ишлаб чиқариб бўлмайди, чунки улар олтингугурт диоксиди бўйича жуда кучсиз контцентратцияга эгадирлар. Шунинг учун, уларнинг контцентратцияси оширилмоғи керак. Бу чиқинди газлардан фойдаланилмаса, улар уйларнинг темир томларини, умуман металл конструктсияларини коррозиялайди, xайвонот ва ўсимлик дунёсини заxарлайди. Xудди шундай xусусиятга eга бўлган газлардан яна бири ТEТС лардан тўxтовсиз чиқаётган ташландиқ газлардир.

2. 
   РАНГЛИ МЕТАЛЛУРГИЯ ЧИҚИНДИ ГАЗЛАРИ.
   

Бу газлар таркибида 20-30% олтингугурт бўлган CaС, ЗнС, AИ₂С₃, ПбС ва xоказо рангли металларнинг сулфидини ўчоқларда ёқиш натижасида ҳосил бўлади. Уларнинг юқоридаги газлардан фарқи шуки, уларнинг таркибида СO₂ юқори контсентрланган бўлади, яьни 7-12% СO₂. Аммо, бу газлар юқоридаги металлар оксидлари, сульфатлари, чанглар ва xоказолар билан, ҳамда мишьяк, фтор, селен, бирикмалари билан ифлослангандирлар. Бу аралашмалардан тозаланган ўчоқ газидан сульфат кислота ишлаб чиқариш мумкиндир.

3.