“Kasb-hunar ta’limi” jurnaliga 2020 yil uchun obuna davom etmoqda

ПСИХОЛОГИЯ
ўзлаштиришга олиб келади. Ўқув муаммоси
­
нинг икки асосий функцияси мавжуд:
1. Ақлий қидирув йўналишини, яъни 
ўқувчининг муаммо ечимини топиш фаолия
­
тини аниқлаш. 
2. Ўқувчининг янги билимларни ўзлашти
­
риш бўйича билиш қобилиятларини, қизиқи
­
шини, фаолият мотивларини шакллантириш. 
Ўқитувчи учун муҳим восита таълим 
олувчининг билиш фаолиятини бошқариш, 
унинг фикрлаш қобилиятларини шаклланти
­
риш ҳисобланади. 
Муаммоли вазият – муаммоли ўқитишни 
ташкил этиш воситасидир, бу ўқишнинг ўр
­
ганиш заруриятини чақирадиган ва янги би
­
лим ва кўникмаларни фаол ўзлаштириш учун 
ички шароитларни яратиб берувчи фикрлаш
­
нинг бошланғич моментидир. 
Муаммоли вазият турлича бўлиши мум
­
кин. 
• 
Номаълум таркиби бўйича муаммоли ва
­
зиятлар қўйидагиларга бўлинади: мақсад 
номаълум; фаолият объекти номаълум; 
фаолият усули номаълум; фаолият бажа
­
рилиши шароитлари номаълум. 
• 
Ахборот номувофиқлиги бўйича: можа
­
ро; таклиф; рад этиш; жавоб бермаслиги; 
ноаниқлиги.
• 
Методик хусусиятлар бўйича: атайлаб 
қилинмаган; мақсадли; муаммоли ифо
­
далаш; ўйинли муаммоли вазиятлар; 
тадқиқот лаборатория иши; муаммоли 
оммавий эксперимент; хаёлий муаммоли 
эксперимент; вазифаларни муаммоли ҳал 
этиш; муаммоли вазиятлар. 
Муаммоли вазиятларни ҳосил қилишнинг 
қўйидаги қоидаларини шакллантириш мум
­
кин. Биринчидан, муаммоли вазиятлар албат
­
та қўлдан келадиган ўрганиш қийинчилиги
­
ни сақлаши керак. Ўрганиш қийинчилигини 
сақламаган вазифани бажариш фақат репро
­
дуктив фикрлашга кўмаклашади ва муаммо
­
ли ўқитиш ўз олдига қўядиган мақсадларга 
эришишга йўл қўймайди. Бошқа томондан, 
ўқувчилар учун катта қийинчилик туғдиради
­
ган муаммоли вазият уларнинг ривожланиши 
учун жиддий ижобий натижаларни бермайди, 
истиқболда уларнинг мустақиллигини пасай
­
тиради ва ўқувчиларнинг демотивациясига 
олиб келади. 
Иккинчидан, муаммоли вазият ўқувчи
­
ларнинг ижодий қобилиятларини ривожлан
­
тириш учун абстракт аҳамиятга эга бўлса ҳам, 
энг қулай вариант бўлиб материал ривожла
­
ниш билан биргаликда олиб бориш, янги би
­
лимлар, маҳорат, кўникмаларни ўзлаштириш 
ҳисобланади. Бир томондан, бу бевосита ўқув 
мақсадларига хизмат қилади, бошқа томондан 
эса ўқувчиларнинг мотивациясига ижобий 
таъсир кўрсатиб, бунда улар ижодий потенци
­
ални оширишдан кўра сезиларли аниқ ифода
­
ни олишади. 
Учинчидан, муаммоли вазият ўқувчилар
­
да ўзининг ноодатийлиги, кутилмаганлиги, 
ностандартлиги билан қизиқиш уйғотиши ке
­
рак. Ҳайрат, қизиқиш каби ижобий ҳиссиётлар 
ўқитиш учун мақбул асос бўлади. Бу эффектга 
етишишнинг энг оддий ва амалий методи бў
­
либ ҳам мавжуд, ҳам кўринадиган ёки ҳатто 
ўқитувчининг ўзи томонидан махсус ташкил
­
лаштирилган зиддиятларнинг максимал урғу
­
ланиши хизмат қилади. 
Муаммоли вазият ўқитувчи томонидан 
алоҳида методик усулларни қўллаш орқали 
ҳосил қилинади:
• 
ўқитувчи таълим олувчиларни зиддиятга 
олиб келади ва уларнинг ўзларига ечими
­
ни топишни таклиф қилади;
• 
амалий фаолиятнинг зиддиятларини тўқ-
наштиради; 
• 
айнан битта саволга турли нуқтаи назар
­
ларни келтиради; 
• 
синфга ҳодисани турли позициялардан 
кўриб чиқишни таклиф қилади; 
• 
ўқувчиларни таққослаш, умумийлашти
­
риш, вазиятдан чиқиш, далилларни со
­
лиштиришга ундайди; 
• 
конкрет саволларни (умумийлаштириш
­
га, асослашга, конкретлашга, фикр лаш 
мантиғига) қўяди; 
• 
муаммоли назарий ва амалий вазифалар
­
ни белгилайди; 
• 
етарсиз ёки ортиқча бошланғич маълу
­
мотли; саволни қўйишда ноаниқлилик; 
зид маълумотли; атайлаб қўйилган хато
­
ликли; чегараланган вақтли ва бошқа му
­

---

53
2019 №4, Kasb-hunar ta’limi