Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma

Plazmali payvandlash
Yer  sharoitida  har  qanday  moddani  uchta  holatga  (qattiq,  suyuq,  gaz)
o‘tkazish  mumkin.  Modda  o‘ta  yuqori  haroratgacha  qizdirilsa,  u  plazma  ho-
latiga  o‘tadi;  3000—5000°  K  haroratgacha  qizdirilsa,  uning  atomi  xossalari
o‘zgarib, yangi jarayon hosil qiladi. 
Ma’lumki,  modda  atomlari  yadrosi  atrofida  aylanuvchi  tashqi  elektronlar
yadroga ancha bo‘sh tortilib turadi. Atomlar to‘qnashishi natijasida tashqi elek-
tronlar  boshqa  atomlarga  o‘tib  ketadi,  natijada  atomlar  musbat  zaryadlangan
zaryadlarga aylanadi, ya’ni ionlashish hodisasi sodir bo‘ladi.
Plazma  —  10  000°  K  va  undan  yuqori  haroratdagi  moddaning  bir  holati
hisoblanadi va  past haroratli plazma deyiladi. Yuqori haroratli plazma uchun
harorat 10
10
K va undan yuqori bo‘ladi.
Laboratoriya  sharoitida  past  haroratli  plazmani  gazlarda  har  xil  elektr
razryadlaridan: chaqmoq razryadidan, elektr yoyidan, yorug‘lik lampalari razrya-
didan olish mumkin. Plazma oqimini olish uchun unda maxsus gorelka yoki plaz-
matron qo‘llaniladi. Plazma oqimini to‘g‘ri ta’sir ettirib payvandlashda payvand-
lanayotgan mahsulot payvand zanjiriga ulanadi. Plazma oqimini urinma yo‘nal-
ishda  ta’sir  ettirib  payvandlashda  mahsulot  zanjirga  ulanmaydi.  Bu  chizma
bo‘yicha payvandlashdan tashqari boshqa turda ishlov berishni ham amalga os-
hirish mumkin. Masalan, kesish, kavsharlash, termik ishlov berish. Bunda metall
va qotishmalar bilan birga metallmaslarga, keramika va shishalarga ham ishlov
berish mumkin.
4 - r a s m. Payvand choklarning asosiy turlari.

---

30
Plazma  oqimini  to‘g‘ri  ta’sir  et-
tirib  payvandlash  usuli  (5-rasm)
quyidagicha  ishlaydi:  plazmatronga
plazma  hosil  qiluvchi  (3)  gaz  oqimi
yuboriladi.  (2)  volframli  elektrod  va
(4)  soplo  orasidagi  yordamchi  yoy
yoqiladi  (o‘zgaruvchan  tokli  yuqori
chastotali  generator  yordamida).
Yordamchi yoyning tokini (7) qarshi-
lik yordamida rostlash mumkin. Asosiy ishchi yoyi (2) elektrod va (6) mahsulot
orasida  hosil  qilinadi.  Yoyning  siqilgan  ustuni  soploda  gaz  oqimini  haydash
orqali hosil qilinadi. Plazma hosil qiluvchi gaz sifatida argon, geliy, azon, vodor-
od va bu gazlar aralashmasi qo‘llaniladi. Mahsulotni oddiy sharoitda va suvda
qirqish uchun havo va suv bug‘i qo‘llaniladi. 
Hozirgi  vaqtda  yangi  texnologiyalar  ishlab  chiqarilmoqda.  Shulardan  biri