Kartashunoslik

Mustaqil ta‟lim mavzulari 
1. Kartaning matematik asosi va uning xususiyatlari. 
2. Kartalarning geodezik asoslari. 
3. Yer shakli haqidagi qarashlar. 
4. Masshtab va uning ahamiyati. 
 
Glossariy 
Atamaning 
o‟zbek tilida 
nomlanishi 
Atamaning 
ingliz tilida 
nomlanishi 
Atamaning rus 
tilida nomlanishi 
Atamaning ma‟nosi 
Geoid 
Geoid 
Геоид
 
okean 
sathiga 
tenglashtirilgan  Yerning 
murakkab shakli.
 
Referens-
ellipsoid 
Reference 
ellipsoid 
Референс-
эллипсоид 
geoidga eng yaxshi tarzda 
yaqin  va  unga  nisbatan 
barcha  geodezik  hisoblar 
bajariladigan 
hamda 
kartografik 
proeksiyalar 
hisoblanadigan  geometrik 
to‘g‘ri figura. 
Aylanish 
ellipsoidi 
Ellipsoid    of 
revolution 
Эллипсоид 
вращения 
ellipsning  kichik  o‘qi 
atrofida  aylanishida  hosil 
bo‘ladigan 
geometrik 
jism. 
Kartani 
matematik 
asosi 
Mathematical 
basis of map 
Математическая 
основа карты 
kartani 
matematik 
elementlari 
majmuidan 
tarkib 
topib, 
ular 
tasvirlanayotgan  yuza  va 

---

 
92 
karta 
o‘rtasidagi 
matematik 
aloqani 
belgilaydilar. 
Proeksiya, 
masshtab,  geodezik  asos, 
shuningdek  komponovka 
va  razgrafka  sistemasi 
kartaning  matematik  asos 
elementlari 
bo‘lib 
hisoblanadi. 
Geodezik 
tayanch punkti 
Geodetic 
control points 
Геодезический 
опорный пункт
 
Joyda  o‘rni  uzoq  vaqt 
saqlanadigan qilib maxsus 
qurilma  yoki  mustahkam 
qoziq  bilan  belgilangan 
va 
planli 
koordinatasi 
yoki  absolyut  balandligi 
aniqlangan nuqta. 
Geodezik 
tayanch 
shaxobchalar 
Geodetic 
reference 
network 
Геодезическая 
опорная сеть
 
geodezik tayanch punktlar 
yog‘indisi. 
Masshtab 
Scale 
Масштаб
 
(nemischa 
Maβstab
, 
maβ
 
– o‘lchov va 
stab
 – tayoq) 
— 
chizma, 
plan, 
aerofotosyomka 
yoki 
kartadagi 
nuqtalar 
orasidagi 
uzunlikning 
joydagi 
masofalar 
uzunligiga nisbati. 
 
Nazorat savollari
 
1.
 
Yer ellipsoidi deganda nimani tushunasiz? 
2.
 
Kartaning matematik asosi deganda nimani tushunasiz? 
3.
 
Kartalarning matematik asosi elementlariga nimalar kiradi? 
4.
 
Geografik  kartaning  matematik  asosi  elementlarining  asosiy  vazifasi 
nimadan iborat? 
5.
 
Geodezik asos deganda nimani tushunasiz? 
6.
 
Karta masshtabi nima? 
7.
 
Masshtabning vazifasi nimadan iborat? 
8.
 
Masshtablar qanday turlarga ajratiladi? 
9.
 
Geogragik kartalar masshtabiga ko‘ra qanday guruhlarga ajratiladi? 
10.
 
Bosh va xususiy masshtab nima? 
 
Test 
1. Kartaning matematik asosi elementlarini ko'rsating. 
a) Proyeksiya, masshtab, geodezik asos, komponovka va razgrafka tizimi. 
b) Proyeksiya, masshtab, geografik asos, komponovka va razgrafka tizimi 

---

 
93 
c) Proyeksiya, masshtab, kartografik asos,  va razgrafka tizimi 
d) Proyeksiya, geometrik asos, komponovka va razgrafka tizimi 
2. 
Karta matematik asosi elementi – bu … 
a)  tasvirlanayotgan  hudud  va  karta  orasidagi  matematik  bog'liqlikni 
belgilovchi karta elementi 
b) tasvirlanayotgan yuza va karta orasidagi matematik bog'liqlikni belgilovchi 
karta elementi. 
c) ellipsoid yuzasi va karta orasidagi geometrik bog'liqlikni belgilovchi karta 
elementi 
d)  tasvirlanayotgan  yuza  va  geoid  yuzasi  orasidagi  matematik  bog'liqlikni 
belgilovchi karta elementi 
3.