Karlibaeva R. H., Tashhodjaev M. M., Axunjonov U. M. Korporatsiyalar moliyаsi oliy ta'limning 340000 «Biznes va boshqaruv»

k
i
- 
i-
aktsiyalar uchun talab qilinadigan daromadlilik; 
 k
RF 
-
xatarsiz daromad, odatda davlat qimmatli qog’ozlari bo’yicha 
to’lanadigan daromadlilik hisobga olinadi.
k
M 
- portfelning barcha aktsiyalardan oladigan daromadliligi; 
β
i
- i
aktsiyaning 
β
koeffistienti;
I
aktsiyaning 
β
koeffistienti quyidagicha hisoblanadi: 
n 
β
p
= 
Σ
x
i
β
i
i=1 (3) 
- I aktsiyaning kurslari(daromadlari)ni o’rtacha kvadratik o’zgarishi. 
β
i
- fond bozorlaridagi barcha aktsiyalarning kurslari(daromadlari)ni o’rtacha 
kvadratik o’zgarishi. 
Agar β
i 
= 1 bo’lsa kompaniya o’rtacha risk darajasiga ega hisoblanadi. 
Agar β
i
<1 kompaniya aktsiyalari past darajadagi riskka moyil hisoblanadi. 
Agar, β
i 
>1 bo’lsa, kompaniya aktsiyalari nisbatan risk darajasi yuqori 
hisoblanadi. 
Qimmatli qog’ozlar bozori chizig’i 
Agar faraz qilaylik, korxona moliyaviy resurslariga 10 xissadorlik 
jamiyatining aktsiyalarini sotib oldi. Har bir xissadorlik jamiyatining aktsiyalari 
bo’yicha β*0.8 ga teng bo’lsa, bunda portfelning beta koefistienti ham β
p
= 0.8.
Agar korxona 10 tadan 1 ta xissadorlik jamiyatining aktsiyalarini sotib 
yuborib beta koefistienti β = 2.0 ga teng boshqa korxonalarning aktsiyalarini sotib 
olsa, korxonaning barcha aktsiyalari bo’yicha portfelning umumlashtirilgan 
koefistienti quyidagiga teng bo’ladi.
β
p2 
= 0.9*0.8+0.1*2.0=0.92 (5) 

---

18 
Aktivlarni sotib olishda investor nafaqat kutiladigan daromadni hisobga 
oladi, balki har bir sotib olinayotgan qimmatli qog’ozlar paketi bilan bog’liq 
risklarni xam hisobga oladi.
Amaliyotda qimmatli qog’ozlar portfellarini boshqarishda risk mikdorini 
hisob kitobida dispersiya va hisob kitob qilishda kutiladigan daromaddan faktik 
daromadning standart tebranishi ko’rsatkichlaridan foydalaniladi. Ko’rib 
o’tilayotgan ko’rsatkichlar faktik olingan daromadni kutiladigan daromaddan 
tebranish darajasini ko’rsatib beradi. 
Aktivning o’rtacha daromadliligi belgilangan davr mobaynida aktivning 
o’rtacha arifmetik daromadliligi orqali aniqlanadi. 



n
i
n
r
i
r
1
(7) 
Aktiv daromadliligining standart tebranishi quyidagicha hisoblanadi: 
σ =
2

(8) 
Masalan: Shakllantirilgan aktivning daromadliligi besh yil mobaynida 
quyidagi ko’rsatkichlardan tashkil topgan: 
1-yil - 20% 
2-yil - 25% 
3-yil - 22% 
4-yil - 19% 
5-yil - 14% 
Besh yil mobaynida aktivning o’rtacha daromadliligi: 
R= (20+25+22+19+14)/5 = 20% 
O’rtacha daromadlilikka nisbatan yillar bo’yicha daromadlilikning 
tebranishi: 
20-20=0%;
25-20=5%;
22-20=2%;
19-20= -1%;
14-20=-6% 
Olingan tebranishlarning kvadratlar summasi: 
0
2
+ 5
2
+ 2
2 
+ -1
2
+ -6
2
=66 
Bunday sharoitda dispersiya quyidagiga teng bo’ladi: 
σ
2
= 66/4 = 16,5. 
Standart tebranish esa 
σ = 16,5 = 4,1 
Standart tebranish aktivlar daromadliligining mikdori va extimolligi 
tebranishini tavsiflaydi. 
Ko’rib o’tilayotgan misolda standart tebranish 4,1%ni tashkil qilmokda. 
Aktivlar daromadliligi u yoki bu yillarda matematik statistikada extimolli 
miqdor bo’lib, normal taqsimot qonuniga bo’ysuniladi.

---

19 
Demak, o’rtacha daromadlilik darajasidan standart tebranish 7,7%(20-3 * 
4,1)dan 32,3%(20+3*4,1%) gacha kutiladi.
β-koeffistient, shuningdek, kutilayotgan daromad stavkasini aniqlash uchun 
ham foydalaniladi. Aktsiyalarni baholash modeli muayyan qimmatli qog’oz 
bo’yicha kutilayotgan daromad stavkasi risksiz daromad (Z) bilan (