Каримов А. А., Исломов Ф. Р., Авлоқулов А. З. Бухгалтерия ҳисоби

Ҳисоблаш қоидаси. Ҳисоблаш қоидасига асосан активлар, пассивлар, ўз капитали, даромадлар, харажатлар, хўжалик муомалалари ва ҳодисалар содир этилган пайтда бухгалтерия ҳисобида кўрсатилади, улар бўйича пул маблаЃлари ѓки уларнинг эквиваленти олинган ѓки тўланган вақт бундан мустасно.
Бухгалтерия ѓзувлари ҳисобда ҳисоблаш тамойилидан фойдаланилган ҳолда, хўжалик муомалаларининг содир бўлиш вақтида амалга оширилади. Бу тамойилга мувофиқ, маҳсулот харидорга берилгандан кейингина реализация қилинган ҳисобланади, яъни юкланган (туширилган) маҳсулотнинг қиймати реализациядан олинган тушум ҳисобланади. Ижара ҳақи ўзи тўланиши лозим бўлган даврдаги харажат сифатида ижарачининг бухгалтерия регистрларида мос равишда акс эттирилиши лозим. Шундай қилиб, ҳисоблаш тамойили субъектнинг даромадлари ва харажатлари тегишли бўлган келиб тушиш санасидан қатъий назар, ҳисобот даврида акс эттирилишини билдиради.
Молиявий ҳисобот, пул оқимлари тўЃрисидаги ҳисоботдан ташқари, ҳисоблаш қоидаси асосида тузилади.
Икки ѓқлама ѓзиш усули. Икки ѓқлама ѓзиш усули билан ҳисоб юритиш қоидаси хўжалик юритувчи субъект бухгалтерия муомалаларини икки ѓқлама ѓзиш тизими асосида юритиш кераклигини билдиради. Икки ѓқлама ѓзиш тизими бир хил муомала бўйича айнан бир хил суммани бухгалтерия ҳисобининг икки ҳисобвараЃида – бирининг дебети ва бошқасининг кредитида акс эттирилишидан иборат бўлади.
Узлуксизлик. Узлуксизлик тамойили бухгалтерия ҳисобини юритиш муддати хўжалик юритувчи субъектнинг фаолият кўрсатиш муддатига мос келиши кераклигини, яъни хўжалик юритувчи субъектда бухгалтерия ҳисоби уни тугатиш ѓки банкрот бўлгунига қадар олиб борилиши кераклигини билдиради. Ўз фаолиятини тугатган кундан бошлаб хўжалик юритувчи субъект бухгалтерия ҳисобини юритишни тақозо қилмайди.
Хўжалик муомалалари, активлар ва пассивларнинг пул баҳоси. Барча хўжалик муомалалари, активлар ва пассивлар ягона пул бирлигида баҳоланиши керак. Бу корхона мулкини, унинг мажбуриятларини баҳолаш, ҳар хил иқтисодий қарорлар қабул қилиш учун бошқа субъектлар фаолиятининг ўхшаш кўрсаткичлари билан таққослаш учун зарурдир.
Ўзбекистон Республикасида сўм ва унинг таркибий қисми – тийин пул ўлчови бўлиб ҳисобланади.
Айни вақтда, агар ресурслар, мажбуриятлар ва капитал чет эл валютаси эквивалентида сотиб олинган ѓки киритилган бўлса, у ҳолда таҳлилий ҳисобда чет эл валютаси ҳисобини юритиш учун зарур.
Ишончлилик. Ахборотда жиддий ѓки олдиндан ўйлаб киритилган хатолар бўлмаса ва фойдаланувчилар унга ишонсалар, у ишончли ҳисобланади. Хўжалик муомалалари ишончлилигини бирламчи ҳисоб ҳужжатлари тасдиқлайди.
Молиявий ҳисоботлар ҳамда ҳисоб регистрларидаги маълумотларнинг ишончлилиги учун жавобгарлик ҳисобот шакллари ва бошқа молиявий маълумотларни тузган ва имзолаган шахслар зиммасига юкланади.
Эҳтиѓткорлик. Эҳтиѓткорлик тамойили молиявий ҳисоботда активлар ва даромадларнинг орттирилган баҳоси ҳамда мажбуриятлар ѓки харажатларнинг баҳосини пасайтириб кўрсатилишига йўл қўймасликни англатади. Ушбу тамойилни қўллаш яширин заҳираларни ҳосил қилиш ѓки орттирилганлигини таъминлаш активлар ва даромадларни, мажбуриятлар ва харажатларни атайлаб пасайтириб ѓки орттириб кўрсатиш ҳуқуқини бермайди.