Karimboyeva shohida +

gina, -u, -yu, -da, -a; axir, hatto, faqat, ham, xuddi, naq, go‘yo, go‘yoki kabilar 
yuklamalardir. 
Tajriba shuni ko‘rsatadiki, mazkur shaklning qo‘shimcha vazifasida (ot va 
sifatlar)da qo‘llanishini o‘quvchilar tezroq anglaydilar. Shuning uchun ham 6-sinf 

---

22
“Ona tili” darsligida otlarning lug‘aviy shakllari –kichraytirish, achinish shakllarini 
o‘rgatishda -gina(-kina, -qina) qo‘shimchasi berilgan. Ammo mazkur qo‘shimchani 
yuklama bilan quyidagicha qiyoslab o‘rgatishda uzviylikka e’tibor berilmagan: -
gina(-kina, -qina) qo‘shimchasi bilan shakldosh bo‘lgan -gina ajratish, ta’kid 
yuklamasi ham bor. 
Agar 5-sinfda -chi, -ku, -a(-ya), -da qo‘shimcha yuklamalar qatoriga –gina (-
kina, -qina) yuklamasi ham qo‘shilganda uzviylik ta’minlangan bo‘lardi. 5-sinf 
darsligida qiyosan berilgan quyidagi fikrlar ham o‘quvchilarga tushunarli bo‘lar 
edi: -gina (-kina, -qina) kichraytirish, achinish qo‘shimchasining oxirgi 
bo‘g‘ini kuchli urg‘u ilan aytiladi, -gina yuklamasi esa urg‘u olmaydi. 
Qiyoslang: Onaginam baxtimizga sog‘-salomat bo‘lsinlar! Musobaqaga 
Ahmadgina qatnashmadi. 
Nihoyat, shuni ham ko‘rsatib o‘tmoqchimiz: yangi “Ona tili” dasturi va 
darsliklarida, uzluksizlik prnisipi e’tiborga olingan bo‘lsa kerak, “Yuklama” 
haqida ham ikki sinfda, ya’ni 5-, 7-sinfda ma’lumot berish nazarda tutilgan. 5-
sinfda -chi, -ku, -a(-ya), -da yuklamalari o‘rgatiladi; 7-sinfda esa, 5-sinfda o‘tilgan 
yuklamalarga – “qo‘shimcha-yuklamalar”ga quyidagi so‘z yuklamalar qo‘shiladi: 
axir, hatto, faqat, ham, xuddi, aq, go‘yo, go‘yoki. Darsliklardan o‘rin olgan 
yuklamalarning ikki sinfga bo‘lib o‘rgatilishi qanchalik maqsadga muvofiq 
ekanligi haqida o‘ylab ko‘rish kerak. 
Umuman, o‘rta umumta’lim maktablarining boshlang‘ich sinflarida so‘z 
turkumlari haqida elementar ma’lumotlar beriladi. 
5-sinfda “Mustaqil va yordamchi so‘zlar” (4 soat), “Yordamchi so‘zlar”: 
bog‘lovchilar, ko‘makchilar, yuklamalarning (10 soat) o‘rganilishi rejalashtirilgan. 
7-sinfda 79 soat darsda so‘z turkumlari (olmoshlar -13, yordamchi so‘zlarni 
takrorlash -1, ko‘makchilar -9, bog‘lovchilar -8, yuklamalar -8 soat)ga doir 
mavzular o‘tiladi. Kasb-hunar kollejlarida so‘z turkumlariga doir mavzular 20 
soatlik dars jarayonida o‘tiladi. Akademik liseylarning 2-bosqichida 40 soatlik 
darsda so‘z turkumlarini o‘rganishda o‘quvchi-talabalar nutqini o‘stirish darslari 

---

23
tashkil qilinadi. Bunda uzviylik va uzluksizlikka rioya qilgan holda kasb-hunar 
kollejlari va akademik liseylardagi darslar aynan so‘z turkumlari haqida o‘rta 
maktabda olgan bilimlarini takrorlash emas, balki so‘z turkumlari haqida olgan 
bilimlari asosida, nutq o‘stirish maqsadida, so‘z birikmasi, gap, matn tuzish 
metodikasi ustida ish olib borish imkonini beradi
24
. 
24
To‘
х
liy
е
v B., In
о
g‘
о
m
о
v
а
R., Til
а
v
о
v
а
G. So‘z turkuml
а
ri v
а
nutq o‘stirish m
е
t
о
dik
а
si. –T.: 2008. 11-b. 

---

24