Kamilova zebiniso nusrat qizi son tushunchasining rivojlanish tarixi va istiqbollari

 
1.3.1-§. PROTSENTLAR 
 
“Protsent” so`zi lotincha “pro centum” sozidan olingan bo`lib, “yuzdan bir” 
ma’nosini anglatadi. Protsent bilan amalda ishlash juda qulaylik tug`diradi. Bunda 
miqdorning o`zi bilan emas, balki uning yuzdan bir ulushi bo`yicha fikr yuritiladi 
va baho beriladi. Bu juda katta hisoblashlarni qisqartiradi va shuningdek, 
qismlarning o`zaro va qismlar hamda miqdorning o`zi bilan o`zaro taqqoslashni va 
hisoblashlarni osonlashtiradi.
Dastlab protsentlar asosan qadimgi Rimda keng tarqalgan. Protsentni 
rimliklar qarzdorning pul egasiga qarzini har yuziga bir to`lashini atashgan. 
Rimliklardan prosent tushunchasi butun Yevropaga yoyilgan. 
Nine protsent – bu o`nli kasrning xususiy holi sanalib, olingan birlik 
butunning (protsentning) yuzdan bir bo`lagi. Ba’zi hollarda protsentning yanada 
kichik qiymatlari mingdan biri promille (lotinchadan – “mingdan bir” 
ma’nosidagi) ‰ ko`rinishda belgilanib protsent belgisiga analog - % belgisiga mos 
holda olingan. Ko`pgina amaliy masalalarda mingdan bir juda kichik miqdordan 
iborat bo`lib qoladi. Shuning uchun eng qulay bo`lgan yuzdan bir bo`lak protsent 
ko`p ishlatiladi. 
Mamlakatimizda va butun dunyoda barcha ishlab chiqarish va qishloq 
xo`jaligi rejalarining borishi va bajarilishi, turli pul-tovar aylanishi nazorati va 
boshqa sohalarda protsent asosida ish ko`riladi.
Shunday qilib, son tushunchasining birinchi marta kengayishi tarixida 
natural sonlar to`plamiga barcha kasr sonlarning qo`shilishi bilan sodir etilgan 
deyish mumkin.
 

---

24 
 
1.4. MANFIY SONLAR 
 
Faqat natural sonlar bilan ish ko`rish bir qancha noqulayliklarga sabab 
bo`ladi. Masalan, bu sonlar to`plamida kichikdan kattani ayirish mumkin emas. 
Shu sababdan manfif sonlarga ehtiyoj paydo bo`ldi. Bu jarayon turli davlatlarda 
turli vaqtlarda sodir etilgan.
Yevropada manfiy sonlarni birinchi marta fransiz matematigi Nikola Shyuke 
(1445 - 1500) ning «Son haqidagi fan» asarida uchratish mumkin. Ammo 
Xitoyliklar eramizdan avvalgi X asrlardayoq ulardan foydalanishgan bo`lsa, 
hindlar VII asrlarda, yevropaliklar esa faqat XIII asrlardan boshlab foydalanishgan.