Kamilova zebiniso nusrat qizi son tushunchasining rivojlanish tarixi va istiqbollari

Qadimgi boshqa davlatlarda kasrlar tarixi 
 
Xitoyning “O`n qismlik matematika”sida kasrlar ustida barcha amallar, 
shuning qisqartirish amallari ham mavjud bo`lgan.
Hindlarning Braxmagupta matematikasida kasrlarning yetarlicha rivojlangan 
sistemasiga guvoh bo`lamiz. Ularda kasrlarning turli ko`rinishlari namoyon 
bo`ladi. Asosiy va istalgan suratli kasrlar, surat va maxraj biz hozirgi kunda 
ishlatayotgan kasrlar singari ifodalangan, faqat gorizontal chiziq o`rnida ularni 
ajratib turish uchun to`g`ri tayoqchadan foydalanilgan xalos.
Arablar birinchilardan surat va maxrajni chiziqcha bilan ajratishgan.
Leonardo Pizanskiy aralash sonlarni yozishda butun qismini kasrning o`ng 
tarafida yozgan va biz ishlatayotgan kasrlar singari ishlatgan. Iordan Nemorariy 
(XIII asrlar) kasrlarni bo`lishda quyidagich ish olib borgan:
XV-XVI asrlarga kelib olimlar kasrlarni biz ishlatayotgan amallar singari 
ishlatishni shakllantirgan. 
Shuni takidlash joizki, arifmetikada kasrlar haqidagi bilimlar juda ko`p vaqt 
davomida shakllangan va qiyinchiliklarga sabab bo`lgan. Yaqin kunlargacha 
nemislarda shunday ibora aytilib kelingan: “Maydalashda (bo`laklashda) nishonga 
urish - chiqib bo`lmas holatga kirib qolish”. Ya’ni, kimki kasrlarni bilmasa 
arifmetikani bilmaydi ma’nosi tushunilgan.
Xitoy, Hindiston va Yunoniston (Gretsiya) matematikasi arab halifaligi 
davrida Yaqin Sharq va O`rta Osiyoda o`zgacha rivojlantirildi. Muhammad al 
Xorazmiy «Hind hisobi haqida» asari bilan dunyo matematikasida inqilobga sabab 
bo`ldi. Yevropa allaqachon yo`qotilgan yonon matematikasi va hind hisobi 
haqidagi ma'lumotlarni bobokalonimiz Muhammad al Xorazmiy va arab tilida 
yozilgan kitobladan foydalanishgan. O`nlik sanoq sistemasini qabul qilinishi biroz 

---

21 
qiyinchiliklar bilan o`tgan bolsada, bu yangilik Yevropada fan-texnikaning jadal 
rivojlanishiga turtki bo`ldi.