Kamal mámbetov, Kama

nájIm DáwQaRaevtIń ÓmIRI hám DÓRetIwshIlIgI

(1905 — 1953)


Qaraqalpaq kórkem ádebiyatınıń hám filologiya iliminiń rawajlanıwında jazıwshı, dramaturg hám ilimpaz Nájim Dáwqaraevtıń ornı girewli.
N.Dáwqaraev 1905-jılı Qońırat qala- sında®ı bardamlı adamlardıń biri Saat- diyinniń shańara®ında tuwıladı. Ol dáslep eski mektepte, sońınan jańa mektepte bilim aladı. 1920-jıllardıń ortalarında bilimge qushtar, ziyrek jaslardı oqıw®a
jiberiw baslanadı. Usı jaslardıń biri bol®an N.Dáwqaraev 1924 — 1925-jılları Orenburg qalasında Qazaq xalıq bilimlendiriw institutınıń tayarlıq kursında oqıydı. 1926-jılı Alma-atada®ı Qazaqstan Joqarı pedagogikalıq institutına oqıw®a kiredi. Ol bul jerde oqıwın pitkergennen soń Qostanay pedagogikalıq texnikumında mu®allim, Tórtkúldegi mu®allimler institutında dáslep oqıtıwshı, sońınan kafedra baslı®ı, Qaraqalpaqstan Jazıwshılar Awqamınıń juwaplı xatkeri, Qaraqalpaqstan Ministrler Keńesiniń kórkem óner isleri boyınsha bólim baslı®ı, Ózbekistan Ilimler Akademiyasınıń Qaraqalpaqstanda®ı ekonomika hám mádeniyat institutınıń direktorı lawazımlarında isleydi.
N.Dáwqaraev 1934-jıldan Jazıwshılar Awqamınıń a®zası. Bolajaq talant iyesiniń dáslepki «Kóp kúnlerdiń birinde» gúrrińi 1929-jılı «Jańa mektep» jurnalında basıl®an bolsa, dáslepki ilimiy maqalaları 1930-jıllardıń ortalarında jazıladı. Jazıwshı «Miynet», «Qızıl bayraq», «Húrmet belgisi» ordenleri menen sıylıqlandı hám «Ózbekistan®a miyneti sińgen mu®allim» húrmetli ata®ına iye boldı. Ol Ózbekistan
hám Qaraqalpaqstan Joqar®ı Keńesine deputat bolıp saylanadı.
N.Dáwqaraev 1953-jılı talantınıń áyne gúllengen sha®ında
48 jasında mezgilsiz qaytıs boladı.
Poeziyasš. N.Dáwqaraev ótken ásirdiń 30-jılları «Keshegi bir kúnlerde», «Kim bilmeydi Ayshanı», «Ótkellerden
ótkende», «Jańa kanal» qosıqların jazadı. Avtor bul qosıqlarınıń ideya-tematikası arqalı «keshe kim edik, búgin kim boldıq» degen sorawlar®a juwap tapqanday boladı.
«Keshegi bir kúnlerde» qosı®ında xalqımızdıń keshegi hám búgingi turmısın janlı detallar menen salıstırıp súwretlegen bolsa, «Kim bilmeydi Ayshanı» qosı®ında jetim qız Ayshanıń keshegi ayanıshlı turmısı menen búgingi baxıtlı ómirin salıstırmalı ráwishte súwretlew arqalı Aysha sıyaqlı san mıńla®an qaraqalpaq qızlarınıń jańa mektep internatta bilim alıp, óner úyrengenligin hám elimizdiń aldıń®ı qatarda®ı adamları bolıp jetiskenligin tolıp-tasıp jır etedi.
Ótken ásirdiń 30 — 40-jılları xalıq turmısında®ı úlken jańalıqlardıń biri Qaraqalpaqstandı suw menen támiyinlew ushın «Qızketken», «Súwenli», «Paxta arna» kanallarınıń qayta qurılıwı hám qazılıwı boldı. Bul úlken mámleketlik qurılısqa aylanıp, o®an tek jumısshılar emes, pútkil intelegenciya, sonıń ishinde jazıwshılar da belsene qatnasadı. Nawrız Japaqov, Nájim Dáwqaraev hám Mırza®aliy Dáribaevlar «Súwenli» kanalınıń qazıwshılarınıń atınan qaraqalpaq xalqına xat formasında®ı «Jańa kanal» qosı®ın dóretedi.