Kafedrasi “biotexnologiya” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

Ligazalar. 1961-yil Mezelson va Veygl fag 1 misolida rekom-binatsiyaning mohiyati DNK molekulalarining kesilishi va keyin-chalikbirl&shishidan iboratligini ko'rsatganlar. Bu DNKfragment-larining tikilishida qatnashadigan fermentlarnj lopishga sabab bo'lgan.
1967-yi! bunday ferment topilgan va ular DNK-ligazalar deb nomiangan. Bu ferment nuklein kislotaning ikki zanjirli moleku-lasidagi fosfodiefir bog^;ni katalizlaydi. Boshqacha aytganda, DNK-ligazalar yonma-yon joylashgan nukleotidlarni qand qoldiqlariaro bog' hosil qilib birlashtiradi. DNK-ligazalar DNK reparatsiyasi jarayonlarida, replikatsiyada juda kerakdir.
DNK-ligazalar kofaktorga bo'lgan zaruriyati va ta'sir qilish xususiyatiga ko'ra 2 tipga ajratiiadi. E. coli ning DNK-ligazasi kofaktor sifatida difosfopiridinnukleotidni, T4-fagining ligazasi esa Mg²' ishtirokida ATF ni ishlatadi.


Restriksion endonukleazalar, restriktazalar

• 
  Restriksion endonukleazalar, restriktazalar (lot. restrictio–cheklash)–gidrolazalar sinfiga mansub bo’lgan fermentlar qatoriga kirib, nuklein kislotalardagi gidroliz jarayonini katalizlaydi.
  
• 
  Ekdonukleazalardan farqli ravishda endonukleazalar nuklein kislotalar molekulasini oxiridan emas, balki o’rtasidan kesadi. Shu bilan birga har bir restriktaza DNKning 4juft nukleotidi uzunligidagi qismini taniydi va nukleotid zanjirini tanigan qismi yoki undan tashqarida bo’lgan qismini kesadi.
  
• 
  Bakterial genomning xususiy restriktazasidan himoyasi nukleotid qoldig’i bo’lgan adenin va sitozinni metillash orqali amalga oshadi.
  
• 
  1953-yilda aniqlandiki, E.coli shtammining DNKsi boshqa bir shtamm (masalan, B shtammining DNKsi–C shtammining hujayrasiga) hujayrasiga kiritilganda genetik faollikka ega bo’lmaydi, chunki u juda tez mayda bo’laklarga ajralib ketadi.
  
• 
  1966-yilda bu hodisa xo’jayin DNK ning spesifik o’zgarishi bilan bo’g’liq ekani aniqlandi–u bir necha metillashgan asoslarni o’zida saqlaydi, o’zgarishga uchramagan DNK larda esa bu kuzatilmaydi, chunki metillash (asosga metil guruhini qo’shish) replikatsiyadan so’nggina yuzaga keladi. Bakteriya o’zining DNKsini har qanday “begona” DNKdan modifikatsiyalanish turiga qarab ajratib oladi. Bu “aniqlanish”ga metillovchi modifikatsiya fermenti–DNK-metilazalar javob beradi.
  
• 
  1968-yilda Melsen va Yuanlar tomonidan metillashmagan DNKni kesuvchi restriktazalar aniqlandi. Bu ferment DNKning ma’lum bir tartibiga nisbatan yuqori spesifiklikka ega bo’lgan, lekin molekulalarni boshqa yerda, tanish qismidan birmuncha uzoqda nospesifik holda kesgan. Keyinchalik, 1970-yilda Smit va VilkoksHaemophilusinfluenzae dan DNK ning aniq bir uchastkasini kesuvchi restriktazani yaratdilar (Hind III). Shundan so’nggina 150dan ortiq kesilish saytlarini (DNK kesilish joylarini) aniqlovchi restriktazalar yaratildi.