Kafedrasi axborot tizimlarini loyihalash fanidan o‘quv-uslubiy majmua

2.7. Sinflar (Class) diagrammasini yaratish

Ishning maqsadi. Talabalarga sinflar (Class) diagrammasini yaratish bo‘yicha amaliy bilim berish.

Qisqacha nazariy ma’lumotlar:

Dasturiy injiniring nuqtayi nazariga ko‘ra sinflar diagrammasi – bu sinflar, atributlar, operatsiyalar va ularning o‘zaro munosabatlarini ko‘rsatish orqali dasturiy tizimning umumiy ko‘rinishini beruvchi statik tuzilmadir.

Ushbu diagramma sinf nomi, atributlari va alohida ajratilgan bo‘limlarda ishlashini o‘z ichiga oladi va dasturiy ta’minotni ishlab chiqish uchun kod yaratishga yordam beradi.
Sinflar diagrammasi tizimdagi obyektlarning turlarini va ular o‘rtasida mavjud bo‘lgan turli xil munosabatlarni belgilaydi. Bu ilovaning yuqori darajadagi ko‘rinishini beradi. Ushbu modellashtirish usuli deyarli barcha obyektga yo‘naltirilgan usullar bilan ishlashi mumkin. Sinf boshqa sinfga murojaat qilishi mumkin. Sinf o‘z obyektlariga ega bo‘lishi mumkin yoki boshqa sinflardan meros bo‘lishi mumkin.
UML diagrammasidagi sinf – bu obyekt yoki obyektlar to‘plamini yaratish uchun foydalaniladigan reja. Bunda sinf obyekt nima qila olishini belgilaydi. Bu turli xil obyektlarni yaratish va ularning xatti-harakatlarini tizimda amalga oshirish uchun shablondir. Quyidagi rasmda sinflar diagrammasiga oid bir namuna keltirilgan:

UMLdagi sinf o‘z navbatida, sinf nomlari, atributlari va operatsiyalari bo‘lgan qatorlarni o‘z ichiga olgan to‘rtburchaklar bilan ifodalanadi.
Sinf diagrammasining afzalliklari ko‘proq quyidagilarda namoyon bo‘ladi:

• 
  sinf diagrammasi hatto juda murakkab axborot tizimlariga oid ma’lumotlar modellarini tasvirlay oladi;
  
• 
  haqiqiy kodni o‘rganishdan oldin dastur qanday tuzilganligi haqida umumiy ma’lumot beradi. Bu o‘rganish vaqtini osongina qisqartirishi mumkin;
  
• 
  yaratilayotgan amaliy dastur (ilova)ning umumiy sxemalarini yaxshiroq tushunishga yordam beradi;
  
• 
  dasturlash uchun zarur bo‘lgan kodni tavsiflovchi batafsil diagrammalarni chizish imkonini beradi va h.k.
  

UML sinf diagrammasining asosiy elementlariga quyidagilar kiradi:

• 
  sinf nomi;
  
• 
  atributlar;
  
• 
  operatsiyalar.
  

Sinf nomi faqat sinfning grafik tasvirida kerak bo‘ladi. U eng yuqori bo‘limda ko‘rinadi. Sinf – bu bir xil munosabatlar, atributlar, operatsiyalar va semantikani almashishi mumkin bo‘lgan obyektning rejasi bo‘lib, u atributlar va sperate bo‘limlaridagi operatsiyalarni o‘z ichiga olgan holda to‘rtburchaklar shaklida ko‘rsatiladi.

Atribut – bu modellashtirilgan obyektni tavsiflovchi sinfning xossasi. Sinf diagramma­sida ushbu komponent nom bo‘limining biroz ostida joylashgan bo‘ladi.

UMLda asosan uch turdagi munosabatlar mavjud:

• 
  bog‘liqliklar;
  
• 
  umumlashtirishlar;
  
• 
  uyushmalar.
  

Sinf diagrammalaridan dasturiy ta’minotlarni ishlab chiqishning turli bosqichlarida samarali foydalanish mumkin. Bu sinf diagrammalari ikki xil nuqtayi nazardan modellashtirishda yordam beradi.
1. Konseptual diagrammalar real dunyodagi narsalarni tasvirlaydi. Siz o‘rganilayotgan sohadagi tushunchalarni ifodalovchi diagramma chizishingiz kerak. Ushbu tushunchalar sinf bilan bog‘liq va u har doim tildan mustaqildir.
2. Spetsifikatsiya diagrammalari spetsifikatsiyalar va interfeyslarga ega dasturiy ta’minot abstraksiyalarini yoki komponentlarini tavsiflaydi.


Topshiriqlar:

1. Sinf diagrammasi nima va u qanday vazifalarni bajarishga mo‘ljallangan?

2. Sinf diagrammasining asosiy elementlarini nimalar tashkil etadi?
3. Sinf diagrammasini yaratish usullari haqida yozma ma’lumot tayyorlang.