Kafedrasi abdullayev utkir azimovich

Tijorat banklari kreditlarining foiz stavkalariga nisbatan limitlar 
belgilash 
Ko’pchilik o’tish iqtisodiyoti mamlakatlarida Markaziy bank tomonidan 
tijorat banklari kreditlarining foiz stavkalarini yuqori chegarasini belgilash, ya’ni 
foiz stavkalarini limitlash qo’llaniladi. O’zbekiston Respublikasida ham 1999 yilga 
qadar tijorat banklari kreditlari foiz stavkalarining yuqori chegarasini belgilab 
qo’yish amaliyoti mavjud edi. Bunda, tijorat banki tomonidan beriladigan 
kreditning foiz stavkasini yuqori chegarasi O’zbekiston Respublikasi Markaziy 
banki qayta moliyalash stavkasining 1,5 barobaridan oshib ketmasligi lozim edi. 
Aytaylik, Markaziy bankning qayta moliyalash stavkasining yillik darajasi - 12%. 
Bunda tijorat banklari tomonidan beriladigan kreditlarning yillik foiz stavkasi 18 
foizdan yuqori bo’lmasligi kerak. 
Agar tijorat banki Markaziy bank tomonidan belgilangan limitdan yuqori 
stavkada kredit bergan bo’lsa, u holda, limitdan yuqori stavka miqdoridagi foizli 
daromad Davlat byudjetiga olinib, tijorat bankiga yana shuncha miqdorda jarima 
solinar edi. 
Tijorat banklari kreditlarining foiz stavkalariga nisbatan limitlar belgilash 
taraqqiy etgan mamlakatlar amaliyotida qo’llanilmaydi. Masalan, Yaponiyada 
ushbu instrumentdan hozirga qadar umuman foydalanilmagan. 
Tijorat banklari kreditlari foiz stavkalarining yuqori chegarasini belgilashdan 
ko’zlangan asosiy maqsad bo’lib, aholi va korxonalarning tijorat banklari 
kreditlaridan foydalanish darajasini oshirish hisoblanadi. 

---

 
Tijorat banklarining kreditlari xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning joriy va 
investitsion xarajatlarini moliyalashtirishning muhim manbai hisoblanadi. Tijorat 
banklarining qisqa muddatli kreditlari hisobidan xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning 
aylanma mablag’lari to’ldirilsa, banklarning o’rta va uzoq muddatli kreditlari 
hisobidan ularning investitsion xarajatlari moliyalashtiriladi. Natijada, tijorat 
banklarining kreditlari hisobidan ishlab chiqarishning uzluksizligi ta’minlanadi, 
uni modernizatsiyalash, texnik va texnologik jihatdan yangilash imkoni yuzaga 
keladi. Bundan tashqari, tijorat banklarining kreditlari hisobidan aholining uy-
joyga bo’lgan talabi qondiriladi, ta’lim olishiga imkoniyat yaratiladi. Biroq, aholi 
va xo’jalik yurituvchi sub’ektlarning tijorat banklari kreditlaridan foydalanish 
darajasi bevosita kreditlarning foiz stavkasiga bog’liq. Chunki, foiz stavkasi tijorat 
banklari kreditlarining bahosi hisoblanadi. Shu sababli, kreditning foiz stavkasi 
qanchalik yuqori bo’lsa, undan foydalanish darajasi shunchalik past bo’ladi, 
kreditni qaytarish shunchalik qiyin bo’ladi. Bunday sharoitda Markaziy bank 
tijorat banklari kreditlari foiz stavkalarining yuqori chegarasini belgilashga majbur 
bo’ladi. 
Odatda, banklararo raqobat muhiti etarli darajada shakllanmagan, Markaziy 
bankning monetar siyosati takomillashmagan mamlakatlarda tijorat banklari 
kreditlari foiz stavkalarining yuqori chegarasiga nisbatan limitlar belgilanadi. 
Hukumat va Markaziy bank ana shu yo’l bilan tijorat banklari kreditlarining 
qimmatlashib ketishining oldini oladi. 
Ta’kidlash joizki, kreditlarning foiz stavkalarini yuqori chegarasini limitlash 
tijorat banklarining moliyaviy holatiga nisbatan kuchli salbiy ta’sirni yuzaga 
keltirishi mumkin. Ya’ni, Markaziy bank monetar siyosatning strategik va taktik 
maqsadlaridan kelib chiqqan holda, qayta moliyalash stavkasini keskin pasaytirishi 
mumkin. Buning natijasida tijorat banklari kreditlari foiz stavkalarining yuqori 
chegarasi ham keskin pasayadi. Natijada, bankning foiz marjasi keskin qisqaradi. 
Hatto, tijorat banki kreditlarining foiz stavkasi muddatli depozitlarning foiz 
stavkasiga teng bo’lib qolishi mumkin.