Kafedra: halq tibbiyoti, reabilitologiya va jismoniy tarbiya fan: vrach nazaroti tibbiy profilaktika fakulteti

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI SOG`LIQNI SAQLAShVAZIRLIGI

TOShKENT TIBBIYOT AKADEMIYASI
“TASDIQLAYMAN

O’quvishlaribo’yichaprorektor

prof. ..........................TeshaevO.R.

“_____”_________________2012 yil
Kafedra: Xalqtibbiyoti, Reabilitologiyavajismoniytarbiya
Fan: Shifokor nazorati

TIBBIYPROFILAKTIKAFAKULTETI 3-KURS

TALABALARIUCHUN

YAGONAUSLUBIYTIZIM

MAVZU:“Vrach-pedagogiknazorat (VPN). Jismoniymashg`ulotzichligi. Fiziologikegrichizikhakidatushuncha. Holsizlanish (tolikish) vaxaddantashqarishug`ulanishnidiagnostikasi.”
Mavzusibo’yichaamaliymashg`ulot№10

TA`LIMTEXNOLOGIYASI


Toshkent–2012
Tuzuvchi: katta o’qituvchi Mirbabaeva D.B.


O’quv texnologiyasi tasdiqlangan:

kafedra yig`ilishida protokol №______ ____________12 y.
Fanning ta`lim texnologiyasi Toshkent tibbiyot akademiyasi Ilmiy-uslubiy kengashi “Ichki kasalliklar” sektsiyasida 2012 yil «____»dagi «_____»-son majlis bayoni bilan ma`qullangan.
Rayis: Professor,t.f.d. Karimov M.Sh.

O’quv mashg`ulotida ta`lim texnologiyasi modeli

Mavzu № 10Vrach-pedagogiknazorat (VPN). Jismoniymashg`ulotzichligi. Fiziologikegrichizikhakidatushuncha. Holsizlanish (tolikish) vaxaddantashqarishug`ulanishnidiagnostikasi.”
Ta`lim berish texnologiyasi (amaliy mashg`ulot)

Vaqt: 90 daqiqa	Talabalarsoni:8-10
O’quv mashg`ulotining shakli va turi	Amaliymashg`ulot
O’quvmashg`ulotiningtuzilishi	1.Kirish qism.. 2. Nazariy qism 3.Analitik qism: -organayzer -Test va vaziyatli masalalarlar 4. Amaliy qism
O’quvmashg`ulotimaqsadi:	Vrach-Pedogogiknazoratiningvazifalari, nazoratusullari, ya`nio’tkazilayotganmashg`ulotzichligi (xronometraj), fiziologikegrichizig`ivaholsizlanishdarajalarinianiqlashbilantanishtirish. Jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llashvaolingannatijalarinibaholash.
Talababilishikerak:	Vrach-Pedogogiknazoratiningvazifalarini, nazoratusullarini, o’tkazilayotgan mashg`ulotzichligini (xronometraj), fiziologikegrichizig`ivaholsizlanishdarajalarini. Jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llashnivaolingannatijalarinibaholashni.
Talababajaraolishilozim:	mustaqilravishdao’tkazilayotganmashg`ulotzichligini (xronometraj), fiziologikegrichizig`inivaholsizlanishdarajalarinianiqlashni. Jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llashnivaolingannatijalarinibaholashni.
Pedagogikvazifalar: Vrach-Pedogogiknazoratiningvazifalari, nazoratusullari, ya`nio’tkazilayotganmashg`ulotzichligi (xronometraj), fiziologikegrichizig`ivaholsizlanishdarajalarinianiqlashbilantanishtirish. Jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llashvaolingannatijalarinibaholash.	O’quvfaoliyatinatijalari: Vrach-Pedogogiknazoratiningvazifalarini, nazoratusullarini, o’tkazilayotganmashg`ulotzichligini (xronometraj), fiziologikegrichizig`ivaholsizlanishdarajalarini. Jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llashnivaolingannatijalarinibaholashni.
Ta`limusullari	Ma`ruza, aqliyhujum, hikoya, namoyish, amaliyishusuli, kitobbilanishlash, suhbat, ta`limiyo’yin, organayzer.
Ta`limshakli	Jamoaviy, guruhlardaishlash («Birgalikdao’qiymiz», «O’ylang-Juftlikdaishlang-Fikralmashing»), yakkatartibli
Ta`limvositalari	Doska-stend, yozuv taxtasi, sxema, eslatma, nazorat varag`i, matnlar, nazorat savollari, testlar, vaziyatli masalalar
Ta`limberishsharoiti	Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan, guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar (shifokor nazorati kabineti, antropometriya xonasi: antropometriko’lchovasboblari,tonometr, fonendoskop,sekundomer,stol,stulvaboshqalar.)
Monitoringvabaholash	Og`zakiso’rov: tezkor-so’rov,yozmaso’rov: test

O’quvmashg`ulotiningtexnologikharitasi

Ish bosqichlari va vaqti (90 daqiqa)	Faoliyat
	ta`limberuvchi		ta`limoluvchilar
1-bosqich. 5 daqiqa 15 daqiqa	Nazariy qism 1.1. Daftarlar va davomatnitekshirish 1.2 Mavzuning nomi, maqsad va kutilayotgan natijalarni etkazadi. Mashg`ulot rejasi bilan tanishtiradi. 1.3. Mavzu bo’yicha asosiy tushunchalarni; mustaqil ishlash uchun adabiyotlar ro’yxatini aytadi (ilova №.8) 1.4. O’quv mashg`ulotida o’quv ishlarini baholash mezonlari bilan tanishtiradi (ilova№6)		Tinglaydilar, yozib oladilar. Aniqlashtiradilar, savollar beradilar
2-bosqich. 5daqiqa 10 daqiqa 10daqiqa 15 daqiqa	Analitik qism 2.1. Tezkor-so’rov/ savol-javob/ aqliy hujum orqali bilimlarni faollashtiradi. 2.2. Amaliy mashg`ulotning rejasi va tuzilishiga muvofiq ta`lim jarayonini tashqil etish bo’yicha harakatlar tartibini bayon qiladi («Aylanma stol ishbilarmon o’yini) (ilova №3) 2.3. Klaster va kontseptual jadval organayzerlarni ishlash tartibini tushuntiradi va talabalarni guruhlarga ajratadi (ilova №4) 2.4.Tanafus 2.5.Talabalargamavzunio’zlashtirishuchunbelgilanganko’rgazmaliqurollar (testvavaziyatlimasala, kompyuterdasturlari, )nitaqdimetish, ulardanfoydalanishbo’yichako’rsatmalarvatushuntirishberish(ilova №4)		Javob beradilar YOzadilar. Guruhlarda ishlaydilar, taqdimotqiladilar vabosh.
3-bosqich. 10daqiqa 5daqiqa 10 daqiqa 5daqiqa	Amaliy qism 3.1. Amaliy ko’nikmalarni bajarish (ilova№5) 3.2.Mavzu bo’yicha yakun qiladi, qilingan ishlarni kelgusida kasbiy faoliyatlarida ahamiyatga ega ekanligi muhimligiga talabalar e`tiborini qaratadi. 3.3. Guruhlar ishini baholaydilar, o’quv mashg`ulotining maqsadga erishish darajasini taxlil qiladi. Qontrol savollar taxlili (ilova №7) 3.4. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi va uningbaholashmezonlarinietkazadi		Amaliy kunikmalarni bajaradilar O’z-o’zini, o’zaro baholashni o’tkazadilar. Savolberadilar Topshiriqniyozadilar
		1.Kirish 1.1. Mashg`ulotnio’tkazishjoyivajihozlanishi Maxsus texnika vositalari bilan jihozlangan, guruhli shakllarda ishlashga mo’ljallangan xonalar (shifokor nazorati kabineti, antropometriya xonasi: antropometriko’lchovasboblari,tonometr, fonendoskop,sekundomer,stol,stulvaboshqalar.) 1.2.Motivatsiya

Vrach-Pedogogiknazoratiningvazifalarini, nazoratusullarini, mashg`ulotzichligi (xronometraj), fiziologikegrichizig`iniyaxshibilish, holsizlanishdarajalarinianiqlab, jismoniytarbiyamashg`ulotlaridavrach-pedagogiknazoratiningusullariniko’llaolishvaolingannatijalarinibaholashtalabatomonidanunikelajakdao’zmutaxassislikamaliyotidaishonchbilanqo’lashimkoniyatiniberadi.

1.3. Fanlararovafanlarichraaloqalar Sporttibbiyotifanibo’yichata`limberishvertikalintegratsiyabo’yichanormalanatomiya, normalvapatologikfiziologiya, ichkikasalliklarpropedevtikasi, gorizontalintegratsiyabo’yichafakultativvagospitalterapiya, travmatologiyavaortopediya, jismoniytarbiyavaShJTfanlaribilano’zviybog`langan.

2. Nazariyqism
2.1. MASHG`ULOTNINGQISQACHAMAZMUNI.
Vrachpedagogiknazorat (VPN) kompleksnazoratnibirqismibo’lib, pedagogik, tibbiyvapsixologiktekshiruvlarnio’zichigaoladi. VPNvrachvatrener (jismoniytarbiyao’qituvchisi)tomonidano’tkaziladigantekshiruvtushiniladi, jismoniyyuklamalarniorganizmgata`sirinibaholash,funktsionaltayorgarlikdarajasinianiqlashvashuasosidao’quv-mashg`ulotjarayoninitakomilashtirishtushiniladi. VPNteoretikasoslari 50-60 yilaritashkilqilingan. VPN 3taqismdaniborat:

1kirishqismi 20-30% (razminka, pulso’lchash)

2asosiyqism 40-50% (engkuchlimashqlarqilinadi)

3yakunlovchi 25-30%(pulstiklanib,darstamombo’lishigatayyorgarlik).

Umumiydarsxajmi = sovdarsvaqti*100% taxminan 60-80%asosiydarsvaqti

Vrachpedagogiknazorat (VPN) vazifalari:

1mashg`ulotpaytidavamusobaqadasportchilarnivajismoniytarbiyabilanshug`ullanuvchilarnitizimlitibbiyboshqarishvavrach-pedagogikkuzatish.

2 musobaqavashug`ullanishjoylaridatibbiysanitarta`minot, jismoniytarbiyakechalariniko’plabo’tkazish.

3 sporttravmalarini, patologikxolatlarni, kasalliklarnidavolashvaprofilaktikasi.

4 sportvajismoniytarbiyaxududlaridamaslahatlar

5 sportvajismoniytarbiyabo’yichamaslaxat,TNxonalarivadavolovchiprofilaktikamuassasalaridao’quvmetodikqo’llanmalar.

6 axolio’rtasidasanitartanishtiruvishlari.

Vrachpedagogiknazorat (VPN) keyingitekshiruvlardaniborat:

a)shug`ullanishvaqtidatekshirish

b)darsdanoldin, darsdankeyin 20-30min,4-6soatdankeyin, 24soat,48 soatdankeyin.

v)shug`ullangankunidatekshirishertalabvakechqurun.

g)damolgankunidankeyintekshirish.

Tekshirishmumkin:nafasolishsonini,O’TS, pnevmotaxometriya,ortostatiksinama.

Vrachpedagogiknazorat (VPN)daqo’llaniladigantekshiruvusullari:

1)EKG

2)oksigemometriya

3)miotonometriya

4)elektromiografiya

5) tonometriya

6)bioximikusul (analizlar)

Buninguchunvrachjismoniymashqvasportdanquyidagilarnibilishikerak:

a)O’zinikuzatuvinio’quvjarayonidavao’quvjismoniymashqlarimobaynidaolibborishikerak.

b)Meditsinatekshiruvnatijalarinivapedagogiktekshiruvma`lumotlarinibirgalikdakuzatibborishkerak.

v)Sportmashg`ulotlarivao’quvmetodlari, vositalarinatijalarinio’qituvchibilanbirgalikdasistematikanalizqilishkerak.

g)O’qituvchilarnisportgaoidbo’lganmeditsinabiliminioshirish.

Jismoniyvasportmashg`ulotlaridasanitar-gigenikkuzatuvlar.

Sanitar-gigenikkuzatuvsanitar-giienikqonunvanormalarnianiq bilishi ,fizikmashg`ulotlarivasportbilanshug`ullanishjoylariekspluatatsiyalarifizikmashg`ulotlargigienasigaasoslanishikerak.

Tekshiruvo’zichigaquyidagilarnioladi:

a) Jismoniymashg`ulotbilanshug`ullanadiganjoylarni,uerdagiob-xavosharoitlarini,snaryadlarnisanitar-gigenikbaholashkerak.

b) Shug`ullanuvchiniustkiyimivaoyoqkiyiminingholatigae`tiborberishkerak.

v) Maydon, uninghajmi, xonaningyorug`ligibir-birigamoskelishikerak.

g) Jismoniymashg`ulotlarbilanshug`ullanishkunirejimigamoskelishikerak.

Jismoniymashg`ulotlarbilanshug`ullangandatravmavakasalliklarnioldiniolish.

Buninguchunquyidagilargae`tiborberishkerak:

a) Jismoniytarbiyadatravmayuzagakelishinioldiniolishuchunto’g`richora-tadbirlaro’tkazishkerak.

b) Jismoniymashg`ulotlarvasportnatijasidayuzagakeladiganbarchatravmavakasalliklarnisistematikhisobgaolishvaanalizqilish,hamdabunatijalarnifizkulturakafedralarigavaVUZgahabarberibturishkerak.

v)Sporttravmavakasalliklarniprofilaktikchora-tadbirlariniishlabchiqarish.

3tacharchashdarajasibor:engil, o’rtavaog`ir.

Belgilar	Engildaraja	O’rtadaraja	Og`irdaraja
Terirangi	Ozroqqizarish	Ko’rinarliqizarish	Oqarish,tsianozpaydobo’lishi
Mimika	Doimiy	YUzqiyofasinitaranglashishi	Azob
Terlash	Ozroqterlash	Badantepaqismidaterlash	Butunbadanterlashivatuzajrashi
Nafas	Tezlashganvatekis	Kuchlitezlashgan	YUzakinafas, tartibsiznafas
Xarakat	Tetikxarakat	Ishonchsizxarakat, chayqalish	Keskinchayqalish,qaltirash,majburiyxolat,qulash
O’zinixisqilishbelgisi	Shikoyatyo’q	Shikoyatcharchashdan,muskullardaog`riq,yurakuribketishi,xansirash,quloqshang`illash	Boshaylanishi,boshog`rig`i,o’ngqovurg`aostidaog`riq

Pulsnifiziologikegriligi.

t- 5-100 мин.

I

II

III

IV

2.2. YANGIPEDAGOGIKTEXNOLOGIYA
«Galereyaniaylanish» o’yinnio’tkazishmetodi:
Kichiq guruhlarning xamma a`zolariga bita muammo taklif etiladi. Har bir guruh 10minut davomida o’z fikrlarini yozadi-da, javoblar zikr etilgan varaklarni ikkinchi guruh bilan almashtiradi. Keyingi guruh oldingi guruhning javoblarini baholashi va, javob tugal bo’lmasa, o’z variantini taklif etishi kerak. Talabalar o’z javoblarini berib, o’rtoqlariningjavoblarini to’ldirishganlaridan keyin xammalari birgalikda bo’larin muxokama qilishadi va eng yukori ballga arziydigan juda to’g`ri javoblarin tanlab olishadi.
Savol:1Vrachpedagogiknazorat (VPN) vazifalari?
Javob:1mashg`ulotpaytidavamusobaqadasportchilarnivajismoniytarbiyabilanshug`ullanuvchilarnitizimlitibbiyboshqarishvavrach-pedagogikkuzatish.

2 musobaqavashug`ullanishjoylaridatibbiysanitarta`minot, jismoniytarbiyakechalariniko’plabo’tkazish.

3 sporttravmalarini, patologikxolatlarni, kasalliklarnidavolashvaprofilaktikasi.

4 sportvajismoniytarbiyaxududlaridamaslahatlar

5 sportvajismoniytarbiyabo’yichamaslaxat,TNxonalarivadavolovchiprofilaktikamuassasalaridao’quvmetodikqo’llanmalar.

6 axolio’rtasidasanitartanishtiruvishlari.

Savol:2Jismoniymashg`ulotlarbilanshug`ullangandatravmavakasalliklarnioldiniolishnimagae`tiborqilishkerak?
Javob:a) Jismoniytarbiyadatravmayuzagakelishinioldiniolishuchunto’g`richora-tadbirlaro’tkazishkerak.

b) Jismoniymashg`ulotlarvasportnatijasidayuzagakeladiganbarchatravmavakasalliklarnisistematikhisobgaolishvaanalizqilish,hamdabunatijalarnifizkulturakafedralarigavaVUZgahabarberibturishkerak.

v)Sporttravmavakasalliklarniprofilaktikchora-tadbirlariniishlabchiqarish.

Savol:3CHarchash darajalarini belgilarini sanab o’ting?

Javob:Teri rangi, mimika,terlash,nafas olish,xarakati va o’zini xis qilish.

Baholashmezoni

Maksimalball 20-19	18-17 ball	16-15 ball	14-13 ball	12 ball
a`lo	yaxshi	o’rta	qoniqarsiz	yomon
100%-86%	85%-73%	72-56%	55%-46%	45% vaundankam

3.Analitikqism

3.1.Klaster,organayzer

Klasternito’zishqoidasi
1. Aqlingizganimakelsa, barchasiniyozing. G`oyalarisifatinimuhokamaqilmangfaqatularniyozing.

2. Xatnito’xtatadiganimloxatolarigavaboshqaomillargae`tiborbermang.

3. Ajratilganvaqttugagunchayozishnito’xtatmang. Agardaaqlingizdag`oyalarkelishibirdanto’xtasa, uholdaqachonkiyangig`oyalarkelmagunchaqog`ozgarasmchizibturing.

Harbirguruhboshqaguruhlarnibaholaydi. Harbirtalabbo’yichato’liqbajarilsa – 15 ball

Guruh №	Tushunarlivaaniqjavob (5)	Ko’rgazma-lilik (5)	Reglamentgaamalqilish (2,5)	Guruhfaolligi (2,5)	Jamiball
1.
2.

Baholashmezoni:

Maksimalball 15	13-12 ball	11-10 ball	9-8 ball	7-6ball
100%-86%	85%-73%	72-56%	55%-46%	45% vaundankam

Charchash darajasi belgilari

Kuchsiz daraja

O’rta daraja
Yuqori daraja
3.1.1. Klastertuzilmasi


3.1.2.Kontseptualjadval

Bosqichlari	Umumiyvaqtdanulushi (%)	Bajariladiganmashqlardarajasi	tekshiruvlar
Kirishqismi	20-30	CHigalyozdi (razminka)	EKG Oksigenoterapiya Miotonometriya Elektromiografiya Tonometriya Biokimyoviyusul
Asosiyqism	40-50	Engkuchlimashqlar
yakunlovchiqism	25-30	Sportchinimashg`ulotniyakunlashgatayyorlash

3.2.Vaziyatlimasalalarningkompleksi

1 MASALA
So’zish bo’yicha olimpiada o’yinlari chempioni Shakarova N.mashg`ulotga keldi. Ammo uning treneri bugun yangicha shug`ullanish printsipini ishlab chikkanligini ma`lum qildi.Mashg`ulot sungida Nargizada bosh aylanish,bosh ogrigi kuzatildi.Unga qo’shimcha ravishda yuzaki va chuqur nafas tartibsiz almashinadi. Nargizada charchash alomatlari bormi?Agar bo’lsa qaysi darajaga taalukli?.

Javob: Xa, bor.Og`ir daraja.

2 MASALA

Sportchi Elmurodov I.mashg`ulotdan keyin quyidagi o’zgarishlar kuzatildi: teri ozrok kizargan,mimika muskullari odatiy,terlash past darajasida,harakatlari tetik.U trenirovka muddatini yana 30 daqiqa oshirishga bardosh bera oladimi? Agar 30 daqiqa oshirilsa unda kanaka o’zgarishlar kuzatiladi?

Javob: YUqoridagi belgilar yaqqol namoyon bo’ladi .

3 MASALA

Mashg`ulot oldidan vrach spaortchilarni ko’zdan kechirdi. Bunga ko’rikni 50% vakti sarflandi. Mashg`ulot paytida esa ko’rikka ajratilgan vaktning 30% sarflandi.YAkunlovchi qismda esa vaktning 20% sarflandi.Aytinchi ko’rik vakti tugri taksimlanganmi? Agar notugri bo’lsa bu sportchilarning salomatligiga qanday ta`sir etadi?

Javob: Yuq noto’g`ri, ko’rikga normada 20-30%,asosiy qismga 40-50%,yakunlovchi qismga 25-30% beriladi.Sportchining sog`ligiga manfiy ta`sir qiladi.

Testlar

1.Vrach-pedagogik nazoratining (VPN) maqsadini ko’rsating

1. 
   *organizmga jismoniy yuklamaning ta`sirini baholash
   
2. 
   funktsionalsinamalarnibaholash
   
3. 
   Garvardstep-testinio’tkazish
   
4. 
   organizmningishbajarishqobiliyatinianiqlash
   

2.Mashg`ulotlarning gigienik va fiziologik normalarga mosligini, darajasini baholashda e`tiborga olinadigan punktni ayting

1. 
   *mashg`ulotningmazmuni
   
2. 
   jismoniymashqlarkompleksinito’zish
   
3. 
   birmashquchunvaqt
   
4. 
   jismoniyishbajarishqobiliyati
   

3.VPN jarayonida qo’llaniladigan oddiy usulni ko’rsating

1. 
   *mashg`ulotzichliginianiqlash
   
2. 
   mashqlarnitanlash
   
3. 
   harbirmashqvaqti
   
4. 
   mashqlarningqaytarilishsoni
   

4.VPNnitashqiletishningshakliniko’rsating

A.*shug`ullanishkuniertalabvakechquruntekshirish

V.mashg`ulotdanso’ngdarholtekshirish

S.mashg`ulotdan 10 daqiqao’tganidankeyintekshirish

D.mashg`ulotdan 1 oyo’tganidanso’ngtekshirish

5.VPNningvazifasiniko’rsating

A.*organizmgamashg`ulotlarningta`sirinianiqlash

V.funktsional sinamalarni o’tkazish

S.jismoniy rivojlanganligini tekshirish

D.mashq komplekslarini tashqil etish

6.VPNning tekshirish usullariga talabni ko’rsating

1. 
   *holsizlanishningtashqibelgilarinikuzatish
   
2. 
   nafaschuqurliginio’lchash
   
3. 
   nafaszahirasinio’lchash
   
4. 
   nafasningminutlikhajminio’lchash
   

7.VPN o’tkazishda apparatlarni talab qiluvchi usulni ko’rsating

1. 
   *miotonometriya – mushaktonusinitekshirish
   
2. 
   exografiya
   
3. 
   elektroentsefalografiya
   
4. 
   pnevmotaxometriya
   

8.Mashg`ulotningzichligianiqlanishidaqo’llaniladiganholatniayting

1. 
   *mashqlarnibajarishgaketganvaqtnianiqlash
   
2. 
   birmashqvaqti
   
3. 
   mashqlarsoni
   
4. 
   ishlashvadamolishnialmashtirish
   

9.Engilholsizlanishningbelgisiniko’rsating

1. 
   *terirangi – birozqizargan
   
2. 
   terirangi – kuchliqizargan
   
3. 
   nutq – qiyinlashgan
   
4. 
   yuzko’rinishikuchlangan
   

10.Holsizlanishningo’rtachadarajasigaxosbelginiayting

1. 
   *terirangi – sezilarliqizargan
   
2. 
   yuztsianozi
   
3. 
   mimikadoimiy
   
4. 
   terlashyaqqolemas
   

11.Holsizlanishning kuchli darajasiga xos belgiini ko’rstaing

1. 
   *teri rangi – yaqqol qizargan,rangparlik,ko’kargan
   
2. 
   terirangi – qizargan
   

terlash – tananingyuqori