K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

1.3. Nur energiyasi. 
Yashil va qirmizi qizil oltingugurt bakteriya-
larini aytmaganda, quyosh nurlari mikroorganizmlarga halokatli ta‘sir 
etadi. Tik quyosh nurlari ko‗pchilik mikroblarni bir necha soat mobay-

---

65 
nida o‗ldiradi. Patogen bakteriyalar yorug‗lik ta‘siriga saprofitlarga 
nisbatan ancha sezgirdir. Yuqumsizlantiradigan tabiiy vosita bo‗lmish 
yorug‗lik gigiyenik jihatdan juda katta ahamiyatga ega. U havoni, tashqi 
muhitni patogen bakteriyalardan halos qiladi. Qisqa to‗lqinli nurlar – 
ultrabinafsha nurlar eng kuchli bakterisid ta‘sir ko‗rsatadi.Operatsiya 
xonalari, bakteralogiya labaratoriyalari va boshqa xonalarni, suvni, sutni 
sterillash uchun shulardan foydalaniladi. 
1.4. Osmotik bosim. 
Mikroblar hayoti uchun katta ahamiyatga 
ega. Muhitga tuzlar va qand konsentratsiyalari yuqori bo‗lsa, mikrob 
hujayrasi suvni chiqarib yuboradi va unga oziq moddalari kirmay 
qo‗yganligi uchun tashqi muhit bilan normal moddalar almashinuvi 
to‗xtab qoladi. Turli mahsulotlarni: baliq, go‗sht, sabzavot, mevalarni 
konservalashda kosnentrlangan tuz va qand eritmalarining mikroor-
ganizmlarga yomon ta‘sir etishidan foydalaniladi. 
1.5. Yuqori bosim. 
Yuqori bosim mikroorganizmlarga unchalik ta‘sir 
etmaydi. Tirik mikroblarni okeanlar ostida ham topish mumkin. Achitqi-
larning bijg‗ish xususiyatini hatto 5000 atm bosim ham to‗xtata olmaydi. 
2. Mikroorganizmlarga kimyoviy faktorlar ta‟siri. 
Kimyoviy 
moddalarning mikroorganizmlarga ta‘siri ularning konsentratsiyasiga, 
qancha muddat ta‘sir etib turishi va temperaturaga bog‗liq. Bir qancha 
kimyoviy birikmalar mikroblarga halokatli ta‘sir etadi, lekin ularning 
kichik dozalari mikroblarga zararli ta‘sir qilmay, balki ularning rioj-
lanishiga yordam beradi. Kimyoviy moddalarning bakterostatik ta‘siri, 
ya‘ni mikroblarning o‗sishi va ko‗payishini to‗tatib qo‗yadigan ta‘siri va 
mikroorganizmlarni butunlay o‗ldiradigan bakterisid ta‘siri tafovut qili-
nadi.Kimyoterapevtik preparatlarni qo‗llanishga ularning patogen 
mikroblarga bakterisid yoki bakterostatik ta‘sir ko‗rsatishi va odam 
organizmiga uncha zaharli emasligi asos qilib olingan.