K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

15. Bakteriyaning kimyoviy tarkibi. 
15.1 
Suv. Mikrob hujayrasining asosiy qismini suv tashkil qiladi. 
Kapsula hosil qiladigan bakteriyalarda suvi ko‗proq, batsillalarda esa 
kamroq bo‗ladi. Hujayrada suv 75-85%gacha bo‗ladi. Sporalarda suv 
bog‗langan holda bo‗lib, vegetativ shaklda suv erkin holda bo‗ladi. 
Bog‗langan suv – sitoplazmaning tuzilish qismida eritadigan modda 
bo‗lmaydi. Erkin holdagi suv – kristall moddalarga eritma va 
kolloidlarga dispers muhitda bo‗ladi.
15.2 
Mineral moddalar. Bakteriyalar tarkibida mineral moddalar P, 
S, Mg, Ca, Fe, Cl, mikroelementlar Mb, Co, Mn, Zn, Cu bo‗ladi. Sun‘iy 
oziq muhitlarida o‗stirilgan bakteriyalarda mineral moddalar quruq 
moddalardan 2-14% ko‗p bo‗ladi.
15.3 
Quruq qoldiq. Bakteriyalar quruq qoldig‗ining organik qismi 
oqsildan, nuklein kislotadan, uglevoddan, lipiddan tashkil topgan.
15.4 
Oqsillar. Bakteriya hujayralaridagi oqsillarning hajmi va sifati 
mikroblarning turiga va oziq muhitning tarkibiga bog‗liq. Oqsillar – oddiy 
oqsillarga, proteinlar va murakkab proteidlarga bo‗linadi. Proteinlar 
gidrolizda aminokislotalar hosil qiladi, proteidlar nuklein kislota bilan 
birlashganda – nukleoproteidlarni, polisaxaridlar bilan glikoproteidlar, 
yog‗lar bilan lipoproteidlar hosil qiladi. Nukleoproteidlar oqsillarning asosiy 
qismini egallaydi, ko‗payish va nasl qoldirishda ishtirok etadi.
15.5 
Uglevodlar. Mikroblar hujayrasida asosan polisaxaridlar, 
sitoplazmada glikogen va kraxmal zarrachalari holida uchraydi. Ular 
energetik manba hisoblanib, 12-28%gacha bo‗ladi. Kapsulali mikroor-
ganizmlarda uglevodlar ko‗proq bo‗ladi (azotobakter, leykonostok, 
kuydirgi qo‗zg‗atuvchisi). Mikroblarning sirtidagi kapsula uglevod-
lardan iborat bo‗lib, ularning virulentligini kuchaytiradi va himoya 
funksiyasini bajaradi. 
15.6 
Lipidlar miqdori 3,8-40%gacha bo‗lib, sitoplazmatik membrana 
tarkibiga kiradi va sitoplazmaning strukturasini saqlab turadi. Mikrob 
hujayrasida lipidlar sitoplazmaning qobiqqa yaqin qismida ko‗p bo‗ladi.