K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

 
Bakteriya hujayrasining plazmidalari. 
Bakteriya plazmidlari 
hujayrada ikki holatda: bakteriya xromasomasidan alohida va bakteriya 
xromasomasiga birikkan holda bo‗ladi. Bakteriya xromasomasiga 
birikkan plazmidlar episomalar deyiladi. Agar bakteriya plazmidi donor 
hujayradan resepient hujayraga berilsa, transmissibel, berilmasa trans-
missible bo‗lmagan plasmid deyiladi. Demak plazmidlarning nusxa 
ko‗chirish (replikasiya), bakterial xromasomaga birikishi va turlicha 

---

53 
miqdorda boshqa hujayralarga berilishi kabi uch funksiyasi mavjud. 
Bakteriya fenotipida namoyon bo‗ladigan belgilar qatoriga: donorlik (F 
plazmid), og‗ir metal tuzlari va antibiotoklarga chidamlilik (R plazmid) 
kasallikni yuzaga chiqishi (Ent, Vir)lar kiradi. Bakteriyalarning turli xil 
antibiotiklarga chidamli bo‗lishiga antibiotiklarni parchalovchi, yoki 
ularning aktivligini kamaytiruvchi fermentlar ishlab chiqarishi, antibio-
tiklarni hujayraga kirish qobiliyatini yoqolishi, ularni bakteriya 
hujayrasiga to‗planmasligiga sababdir. 
4.
 
Bakteriya hujayrasining ribosomalari, polisomalari. 
Riboso-
malar RNK va oqsildan iborat bo‗lib, bakteriyalar sitoplazmasida erkin 
holda bo‗ladi. Ribosomalar soni har bir hujayrada 100tagacha va undan 
ham ortiq bo‗lishi mumkin. Bakteriyalar protoplazmasida ribosomal 
RNK (r-RNK)dan tashqari informasion RNK (i-RNK)ham bo‗ladi. 
Uchinchi ribonuklein kislota – transport RNK (t-RNK) oqsil sintezi 
uchun zarur aminokislotalarni ribosomalarga tashib beradi. Bir necha 
ribosomalar qo‗shilib polisomalarni tashkil qiladi. Ribosoma va 
polisomalar qo‗shilib, membrana va fibrilyar tuzilmalarga birikadi. 
5. Bakteriya hujayrasining sitoplazmasi –
yarim suyuq va tiniq 
rangsiz modda. Hujayrasining asosiy qismi sitoplazmatik membrana bilan 
o‗ralgan. Sitoplazma kolloidlarning dispers aralashmasidir. Uning tarkibida 
suv, oqsil, uglevodlar, lipidlar, mineral va boshqa moddalar bor. Bakteriya 
hujayrasining qarishi bilan sitoplazmaning dispers holati o‗zgarib, uning 
uyachalari mayda, hujayralari shira bilan to‗lgan vakuollarni tashkil qiladi. 
Sitoplazmada moddalar almashinuvi natijasida uning ichki tuzilishi 
to‗xtovsiz yangilanadi. Unda to‗xtovsiz kimyoviy reaksiyalar yordamida 
oqsil, uglevod, moy va boshqalar kabi murakkab moddalar hosil bo‗ladi.