K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

12. Bakteriyaning kapsula hosil qilishi
. Bakteriya qobig‗ining 
shilimshiq qavati juda ham rivojlangan bo‗lib, bakteriyalarning kapsulasini 
hosil qiladi. Kapsula shilimshiq moddalardan iborat bo‗lib, uning tarkibida 
polisaxaridlar, glyukoproteidlar va 98%gacha suv bor. Kapsula bakteriyalar 
organizmiga kirganda yoki qon qo‗shilgan sun‘iy oziq muhitlarida o‗sti-
rilganida hosil bo‗ladi. U bakteriyalarni himoya qilish vazifasini o‗taydi, 
bakteriyalarni qon leykositlari tomonidan yutilishidan, ya‘ni fagositozdan, 
qurishdan, antitelolardan saqlaydi. Ayrim bakteriyalarning turini aniqlab 
olishda diagnostik belgi vazifasini bajaradi. 
13. Sporalar.
Ko‗pincha tayoqchasimon bakteriyalar spora hosil 
qilib, muayyan turning saqlanib qolishiga imkon beradi. Spora hosil 
qilish 4 bosqichdan iborat: 
1.Tayyorlanish stadiyasi. 2.Spora oldidagi stadiya. 3.Qobiq hosil 
bo‗lish stadiyasi. 4.Yetilish stadiyasi.
Basillalarning noqulay sharoitga tushishi bilan hujayraning ichki 
strukturasida o‗zgarishlar hosil bo‗lib, ma‘lum bir qismidagi protoplazma 
quyuqlasha boshlaydi va membrana hosil bo‗ladi, mumsimon qobiq bilan 
o‗raladi. Hujayraning qolgan qismi yemirilib spora yetiladi, shu tariqa 
bakteriya hujayrasi 18-20 soatda sporaga aylanadi. Sporalar bakteriya 
hujayrasining turli yerlarida joylashishi mumkin. U hujayraning o‗rtasida 
bo‗lsa markaziy spora, bir uchida bo‗lsa – terminal spora, bir uchiga yaqin 
joylashsa subterminal spora deyiladi. Sporalar ustki ekzina va ichki intina 
qavatlaridan iborat bo‗lib, ekzina qavati sitoplazmani tashqi omillar ta‘si-
ridan saqlaydi, intina esa sporani o‗sib chiqishiga yordam beradi. Sporalar 
yaxshi, qulay sharoitga tushganda o‗sishni davom ettiradi. 
14. Hivchinlar. 
Hajmi: yo‗g‗onligi 0,02-0,06 mkm, va uzunligi 6-
9mkm gacha bo‗ladi. Hivchinlarning soniga va joylashishiga ko‗ra 
bakteriyalar 4 guruhga bo‗linadi. Monotrix bakteriyalar tanasining bir 
uchida faqat bittagina hivchin bo‗ladi. Lofotrix bakteriyalar tanasining 
bir uchida bir tutam hivchinlar bo‗ladi. Bu ikki guruhga mansub 
bakteriyalar hivchinlari yo‗q tomonga qarab harakatlanadi. Amfotrix 
bakteriyalarda hivchinlar ikki uchida bir tutamdan bo‗ladi. Peritrix 
bakteriyalarda hivchinlar tanasining hama tomonida chiqqan bo‗ladi. Bu 
ikki guruhga mansub bakteriyalar hivchinlari tartibsiz, har tomonga 
qarab harakatlanadi. 

---

56