K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

Koli-titr
– suvda millilitlar bilan, qattiq material-
larda esa grammlar bilan ifodalaniladi. Bir litr suv yoki bir gramm 
tuproq tarkibidagi ichak bakteriyalarning miqdori 
koli-indeks
deyiladi. 
Tuproqning sanitary-bakteriologik holatini tekshirish tuproqdagi 
mikroblar sonini va mikroorganizmlar sanitariya ko‗rsatkichini 
aniqlashni o‗z ichiga oladi.
6.Suv, havo, tuproq sanitary-ko„rsatkichli mikrorganizmlari 
 
Atrof-muhitning turli obyektlaridagi sanitary-ko‗rsatkichli mikroor-
ganizmlarga quyidagilar kiradi: suv uchun- 
E. coli, S. faecalis,
tuproq 

---

166 
uchun- 
E. coli, S.faecalis, C. perfringens,
havo uchun- S. haemolyticus 
S. viridans, S. aureus,
kundalik turmushda qo‗llaniladigan ashyolar 
uchun- 
E. coli, S. faecalis, S. aydareus S. anreus, E. coli, S. faecalus
atrof-muhitning fekaliy (ya`ni go‗ng) bilan ifloslanishi; 
S. virdans, S. 
haemolyticus 
va 
C. aureus
esa og`iz tomchi yo‗llari orqali chiqadigan 
mikroorganizmlar bilan ifloslanish darajasining ko‗rsatkichi vazifasini 
bajaradi. 
E. Coli
ning atrof-muhit obyektivlarida saqlanib turish muddati 
patogen bakteriyalarning atrof-muhitda yashay olish muddatiga mos 
keladi. 
C. perfringens
esa atrof-muhit obyektlarida nisbatan uzoq 
vaqtgacha yashay olishi bilan xarakterlanadi. 
S. faecalis
esa atrof-
muhitda uzoq yashay olmaydi, ammo uning yo‗qligi, obyektning sani-
tary holati yaxshiligidan dalolat bermaydi; tekshirilayotgan obyektdan 
bu mikrob topilsa, bu o‗sha joy fekaliy bilan yaqindagina iflos-
langanligini ko‗rsatadi. Agar 
C. perfringens E. coli
bilan birga qayd 
qilinsa, bu o‗sha obyekt fekaliy bilan birmuncha vaqt avvalroq iflos-
langanligidan darak beradi. 
Suv, tuproq va boshqa obyektlarning mikroblar bilan ifloslanish 
darajasining miqdoriy xarakteristikasini aniqlashda ko‗pincha koli-titr, 
koli-indeks va perfringens-titr ko‗rsatkichlaridan foydalaniladi. Koli-titr 
- tarkibida 
E. coli
mavjudligi aniqlangan eng oz miqdordagi o‗rgani-
layotgan materialdir. 
Koli-titr
– suvda millilitlar bilan, qattiq material-
larda esa grammlar bilan ifodalaniladi. Bir litr suv yoki bir gramm 
tuproq tarkibidagi ichak bakteriyalarning miqdori 
koli-indeks
deyiladi. 
Tuproqning mikroblar soni- 1gr tuproqda bo‗lgan mikroorganizmlar 
soni. Tuproqning mikroblar sonini aniqlash uchun tekshirilayotgan tuproq 
olinib, maydalaniladi va bir necha eritma tayyorlanadi /1:100, 1:1000, 
1:10000, 1:100000/. Bu eritmalar olinib 2 holatda oziqa muhitga ekiladi: 
1. Oziqa muhitning ichiga. Buning uchun 1ml tegishli eritmadan 
1ml olinib, sterillangan Petri kosachasiga solinadi va buning usitiga 
10ml, 45
0
C da eritilgan GPA yoki suslo-agar solinadi. Muhit oxista 
aralashtiriladi va GPA li kosacha 37
0
C li susloagarli kosacha 24
0
C 
termostatga (zamburug`larning o‗sishi uchun) qo‗yiladi. 
2. Oziqa muhitning ustiga. Buning uchun 0/1 ml tegishli eritmadan 
olib, GPA li kosachaning ustiga shpatel yordamida ekamiz. 48 soatdan 
so‗ng olib, o‗sib chiqqan koloniyalarning miqdorini hisoblaymiz, 
ekilgan eritmaning miqdorini bilgan holda mikroblar sonining o‗rtacha 
miqdorini topamiz. Bu usulda asosan saprofit mikroorganizmlarning 
miqdori aniqlanadi. 

---

167 
Suvning mikroblar sonini aniqlash uchun ko‗chalardagi suv havza-
larini suv kranlarining ichidan olinadi.Buning uchun kran alanglanib, 
suv 10 minut davomida ochiq qo‗yilib, 0.5lir miqdorda kolbaga solinadi. 
1ml tekshirilayotgan suv, sterillangan petri kosachasiga solinadi va 
uning ustiga 10-12ml 45
0
C eritilgan GPA solinadi, aralashtirib agar 
qotgandan kein 37
0
C 24soat termostatga qo‗yiladi. 
Tuproqning koli-titrini aniqlash uchun Kesserler muhitdan foyda-
lanamiz. U o‗z tarkibida ishqor, gensian, violet, pepton, laktoza saqlaydi. 
Ekilgan muhitlarni 1 sutka termostatda saqlagandan keyin, gaz hosil 
qilgan, o‗sgan probalarni ajratib olamiz va ebdo muhitga ekamiz. Agar 
tuk qizil rangli metall kabi yaltiragan koloniyalar hosil bo‗lsa, bu ichak 
tayoqchasi borligini ko‗rsatadi. Bunda biz ularni mikroskop ostida 
ko‗ramiz ichak tayoqchaslari gramm manfiydir. 
Suvning koli-titrini aniqlash- uchun Eykman muhitdan foydala-
namiz. Eykman muhiti ikki xil konsentratsiyada tayyorlanadi. 
1.Suyultirilgan, uning tarkibida 1%pepton, 0.4%osh tuzi va 0.5 
glyukoza. 
2.Konsentrlangan, uning tarkibida ham yuqoridagidek bo‗lib, lekin 
10marta ko‗p miqdoridagi holatidir. 
Suyultirilgan eykman muhiti 10ml dan probirkalarga solinib, ichiga 
suzgich solinadi. Ekilayotgan muhit/suv/ 10 va 700ml dan yuqoridagi 
probirkalar va kolbalarga solinadi. Vodoprovod suvini tekshirish uchun 
suvning hajmi suv 500mldan kam bo‗lmasligi kerak, tekshirilayotgan 
suvdan 1hajmda olib, 10hajmda 10ml dan probirkalarga suyultirilgan 
Eykman muhiti, 2 hajmda 100ml dan kolbaga konsentrlangan Ekman 
muhiti solamiz va ekmani 24 soat davomida 43
0
C da saqlaymiz. Ikkinchi 
bosqich- hamma probirkalardan Endo muhitiga yoki pushti diffirensial 
agarga /PDA/ ukol yordamida ekma ekamiz. Ichak tayoqchasining 
borligini PDA dagi sarg`imtir rang hosil bo‗lishi, agarning bo‗linishidan 
ko‗rishim mumkin.