K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

8-jadval. 
Patogen mikroblar va viruslarning suvda yashash muddati. 
Mikroblar turlari Hayot faoliyatini saqlab qolish muddati 
Sterillangan 
suvda 
Vodoprovod 
suvida 
Anhor suvida 
Tif sal`monellalari 
Shigellar 
Vabo vibrioni 
Tulyaremiya 
qo‗zg`atuvchisi 
Brutsellalar 
Leptospiralar 
Sil 
mikobakteriyalari 
Bernet 
rikketsiyalari 
Polioviruslar 
Entsefalit viruslar 
6-365 kun 
2-72 
3-392 
3-15 
6-168 
16-… 
160 
kundan 
ortiq 
100 kungacha 
3-350 kun 
2-420 kun 
15-27 
4-28 
92-… 
5-85 
5-… 
30 kundan ortiq 
118 
kundan 
ortiq 
4-183 kun 
12-92 
1-92 
7-31 
10-… 
150-… 
365-… 
180
ndan 
ortiq 
 
4.Havo mikroflorasi 
 
Havo ko‗p miqdorda mikroorganizmlar bo‗ladigan muhitdir. Mikro-
organizmlar havo bilan ancha uzoq masofaga tarqalishi mumkin. Suv va 
tuproqdan farqli o‗laroq (unda mikroblar yashashi va ko‗paya olishi 
mumkin), havoda mikroblar faqat hayot qobiliyatini vaqtincha saqlab 
turadi, so‗ngra nam yetishmasligi, quyosh nurlarining ta`siri, tempe-
ratura o‗zgarishi, oziq moddalar yo‗qligi kabi noqulay fomillar ta`sirida 
o‗lib ketadi. Eng chidamli mikroorganizmlar havoda uzoq vaqtgacha 
saqlanib qolishi mumkin va undan ko‗pincha topilib turadi. Havodagi 
bunday doimiy mikrofloralarga zamburug`lar va bakteriyalar sporalari, 
sartsinlar, pigment hosil qiluvchi kokklar kiradi. 
Havodagi mikroorganizmlar miqdori meteriologik sharoitga, yer 
yuzasigacha bo‗lgan masofaga, odamlar yashaydigan yergacha bo‗lgan 
masofaga bog`liq holda ancha o‗zgarib turadi. Sanoati rivojlangan 
shaharlar havosida mikroblar ancha ko‗p , o‗rmon, tog`lar havosida kam 
bo‗ladi. Yopiq binolar ayniqsa odam ko‗p bo‗ladigan binolar havosida 

---

163 
mikroblar ko‗proq uchraydi. Ochiq havoda mikroorganizmlar qishda 
kam, yozda ko‗p, yopiq binolar havosida esa buning aksi bo‗ladi. 
Patogen mikroblar havoga kasal odamlar yoki bakteriya tashuv-
chilar, shuningdek hayvonlar nafas yo‗llari orqali asosan tomchi holida 
ajralib o‗tadi. Patogen mikroblar iflos bo‗lgan buyumlar (kiyim-bosh, 
adyol va boshqa…)dan chiqqan chang bilan yoki infeksiyalangan 
tuproqdan havoga o‗tishi mumkin. Ko‗pgina fitopatogen zambu-
rug`larning sporalari zararlangan o‗simliklardan ko‗tarilib, shamol bilan 
uzoq masofalarga tarqaladi. 
Og`iz bo‗shlig`i yoki nafas yo‗llari kasallanganda atrofdagi havoga 
mikroblar: stafilokokk va streptokokklar, difteriya, ko‗kyo‗tal, sil 
qo‗zg`atuvchilari, har xil viruslar, masalan, qizamiq va gripp viruslari 
tarqaladi. Bu mikroblar bor havodan nafas olgan odam kasallanishi 
mumkin. Infeksion kasalliklar qo‗zg`atuvchilarning havo orqali tarqa-
lishi havo tomchi yo‗li bilan tarqalish deb ataladi. Patogen mikrob-
larning havo-chang yo‗li bilan o‗tishi ham bor, bunda ular havoga chang 
orqali tarqaladi. 
Bakterial aerozolning uch fazasi farq qilinadi, bunda mikroblar ha-
voda bo‗lishi mumkin. Tomchi aerosol havoda muallaq holda bo‗ladigan 
va juda ko‗p mikroorganizmlar saqlaydigan mayda suyuq zarrachalardan 
iboratdir. Bu zarrachalar bemor so‗zlashganda, yo‗talganda, aksa 
urganda chiqadigan so‗lak yoki balg`am tomchilari bo‗lishi mumkin. 
Masalan, har bir aksa urganda havoga 4000dan 40000 gacha, diametri 
20-100 mkm bo‗lgan tomchilar o‗tadi. 10 mkm gacha bo‗lgan tomchilar 
havoda juda uzoq saqlanadi. Ko‗pchilik patogen mikroblar tashqi muhit 
sharoitlariga chidamsizroq bo‗lib, sog` odam bemorga yaqin kelganda 
o‗tishi mumkin. Bunday havo-tomchi yo‗li bilan o‗tish qizamiq, gripp, 
ko‗kyo‗tal, meningit uchun xarakterlidir. Tomchi yadro va chang 
aerozollar chala qurigan so‗lak va balg`am zarrachalari yoki havoda 
muallaq holda bo‗ladigan chang zarrachalaridan iborat. Yadrochalardagi 
mikroblar chala qurigan balg`amning oqsilli pardasi bilan himoyalangan 
va uzoq vaqtgacha tirik saqlanib qolishi mumkin. Chang zarrachalari 
bilan havoda, masalan, kuydirgi batsillalarning sporalari bo‗lishi 
mumkin. Yadro aerozollarida difteriya korinebakteriyalari 1 sutkagacha, 
gemolitik streptokokk 2sutkagacha, sil mikobakteriyalari 18 sutkagacha 
hayot faoliyatini saqlab qolishi mumkin. 
Odatda, yopiq binolarda infeksiyalarning havo-tomchi yo‗li bilan 
tarqalishi uchun qulay sharoit yaratiladi, chunki ular havosida patogen 

---

164 
mikroblar miqdori ko‗p bo‗lishi mumkin. Ochiq havoda aerogen 
infeksiyalanish imkoniyati kam bo‗ladi. Havo tomchi yo‗li bilan o‗tadigan 
infeksiyalarga qarshi kurashda ventilyatsiya hamda dezinfektsiya qilish 
orqali havoni tozalab turish katta ahamiyatga ega. Bakterial aerozollarning 
tarqalishini kamaytirish uchun paxta-doka, doka, Petryanov gazmolidan 
tayyorlangan niqoblar qo‗llaniladi. Gripp epidemiyasi vaqtida kasal-
xonalar, dorixonalarda tibbiyot xodimlari niqoblardan foydalanadilar. 
Gripp bilan og`rigan bemorlar va ularning oila a`zolari ham niqob taqib 
yurishlari kerak. Tomchi infektsiyalarning tarqalishiga yo‗l qo‗yilmaslik 
uchun poliklinikalarda bolalar bokslarda qabul qilinadi. Silning ochiq 
formasi bilan kasallangan bemorlarni kasalxonaga yotqizish kerak yoki 
alohida turar joy bilan ta`minlash lozim. Havoni sanitariya-bakteriologik 
tekshirish metodlari va uni baholash mezonlari bor.