K. Sh. Baltayeva, Sh. R. Aliyev

 
6. Mikroskopik tadqiqot usullari 
Mikroskop turlari va ular bilan ishlash usullari. Mikroskop – yunon, 
mikro – mayda va sepeo – arayman ma‘nosini anglatadi. Ya‘ni, mayda, 
ko‗zga ko‗rinmaydigan obyektlarni o‗rganish demakdir. Mikroskopning 
quyidagi turlari mavjud: 
a) biologik mikroskop (6-rasm) ;
b) luminestsent yoki fluorestsent mikroskop (7-8-rasmlar); 
d) 
fazo-kontrast mikroskop; 
e) elektron mikroskop (9-rasm). 
6-rasm. Biologik «biolam» мikroskopi 

---

25 
 
 
7-rasm. LuminestsentU «Lyumam» mikroskopi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8-rasm. Luminestsent mikroskop 
 
Расм
. 
Микобиологик амалиѐтда қўлланиладиган микроскоплар: 1, 2- биологик бионокуляр
микроскоп; 3-
; 4-
; 5-
; 6 
– электрон микроскоп.
1
2
3
4
5
6
Расм-6. Микробиологик амалиѐтда қўлланиладиган микроскоплар: 1, 2-бинокулар биологик микроскоплар;
3,4-
Лазерли конфакал микроскоп; 5- Интерференцияловчи компьютерли микроскоп; 6-Электрон микроскоп
9-rasm. Mikrobiologik amaliyotda qo„llaniladigan mikroskoplar: 1,2-
binokular biologic mikraskoplar; 3,4-lazerli konfakal mikraskop; 5-
Interferentsiyalovchi komp‟yuterli mikraskop; 6-elektron mikraskop. 

---

26 
Qorong„i maydonda tekshirish.
Qorong‗i maydonda ko‗rish mik-
roskopi yorug‗lik mikroskopidan farq qiladi. Bu yerda yoritish usuli 
boshqacha bo‗ladi. Unda yondan ravshan yorug‗lik beriladi, natijada 
ravshanlanuvchi obyekt qorong‗ilashgan soya ostida ajralib turadi. Bun-
da qiyshiq nurlar obyektga tushmaydi, yorug‗lik ham tekshiruvchining 
ko‗ziga tushmaydi, demak, ko‗rish maydoni yoritilmaydi. Kuzatuv-
chining ko‗ziga o‗rganilayotgan obyektdan qaytgan nurlar tushadi. 
Mikroskopda yon yorug‗likni olish uchun obyektiv va kondensor 
markazi qorong‗ilashtiriladi yoki yanada oddiy usul kondensor linzalari 
orasiga qora qog‗ozdan yasalgan doirachalar joylashtiriladi. Amaliyotda 
Arxangelskiy va Dombrovskiyning qorong‗ilatish usullaridan keng 
foydalaniladi. 
Diskni linzaga tuxum oqsili yoki zardob bilan yopishtirib qo‗yish 
ham mumkin. Oqish treponemalar, odatda, okulyari x10, obyektivi x40 
bo‗lgan mikroskopning quruq sistemasida tekshiriladi (10-rasm). 
 
10-rasm. Arxangelskiy diski (C), kondensorda joylashishi. 
Dombrovskiyning qalpoqchali usuli. Fotoplyonka yoki rentgen 
plyonka solinadigan qora qog‗ozning ikki varag‗i oddiy yelim bilan bir-
biriga yopishtiriladi va yelimi qurimasdan turib 4x4 sm o‗lchovda qirqib 
olinadi. So‗ngra maxsus qalpoqchani qolipga qo‗yib zichlanadi. Hosil 
qilingan qalpoqchalarning balandligi 6,35 mm, diametri 17 mm bo‗lishi 
kerak. 
Qalpoqchaning yonidan diametri 14,5 mm, chuqurligi 3,8 mm 
keladigan yarim doira shaklida qirqib olinadi. Qalpoqchani oddiy yo‗l 
bilan yasash ham mumkin. Buning uchun asosi qalpoqcha shaklida 
bo‗lgan, diametri 17 mm ga yaqin probirka olinadi. Unga oldindan iliq 
suvda namlangan qora qog‗oz kiydiriladi va bir tekis qilib yelim surtib, 
probirka asosi silliqlanadi va bo‗ynidan ingichka ip bilan siqib 

---

27 
bog‗lanadi va bir necha soatga qoldiriladi. Qora qog‗oz qurigach 
qalpoqcha shakliga kirib qoladi (11-rasm). 
 
 
11 -rasm. Dombrovskiy qalpoqchasi. 
Qorong‗ilatilgan ko‗ruv maydonini hosil qilish texnikasi quyidagi-
cha: kondensor o‗rnidan olinadi va uni ikki qismga ajratiladi. Konden-
sorning yuqoridagi qavariq linzasiga qalpoqcha kiydiriladi va konden-
sorning ikkinchi tomoni yuqorisidan burab yopiladi. Qalpoqchaning 
yarim doira (diafragma) qismini yoritkichga qaratib kondensor micros-
kop opravasiga o‗rnatiladi va uni vint bilan mahkamlab oxiriga yetgun-
cha yuqoriga ko‗tariladi. Yoritkich nurlari kondensorga faqat botiq ko‗z-
gu orqali tushiriladi. Buyum oynasining qalinligi 1,1–1,2 mm, qoplagich 
oynaniki esa, 0,18–1,20 mm ga teng. Ular mutlaqo toza bo‗lishi lozim 
(12-rasm). 
 
 
12-rasm. Dombrovskiy qalpoqchasini kondensorga joylashtirish. 

---

28