K o m p o z it s io n m a t e r ia L l a r t u z IL ish I 3- §. K om p ozitsion m ateriallar holati, tuzilishi va xom ashyosi

1-jadval
SA P m arkali kom pozit arning m exani с xossalari
M aterial
A120 3 m iqdori, 
%
o v, M Pa
a o.
2
, M Pa
8 ,%
SAP-1
6 ...8
300
220
7
SAP-2
9 ...1 2
350
280
5
SAP-3
13...17
400
320
3
SAP-4
18...22
450
370
1,5
N ikel asosid a tayyorlangan k om pozitlarda 
m atritsa sifatida 
nikel va uning xrom bilan qotishm alari q o ‘llaniladi (xrom ning m iqdori
- 20% gacha). M ustahkam lashtirish kom ponentlari: toriy v a gafniy 
oksidlari. M aksim al m ustahkam lashtirish gafniy oksidining m iqdori
3 .5 ...4 % b o ‘lganda nam oyon b o ‘ladi: a v = 7 5 0 ...8 5 0 M Pa, 5 =
8
... 12%.
25

---

N ikel 
asosidagi 
m ateriallar yuqori 
olovbardoshlik, 
yuqori 
haroratlarda struktura buzilishiga qarshiligi bilan ajralib turadi. Am m o 
m ateriallarning q o ila n ilis h i 
faqat bu 
sohalar bilan cheklanib 
qolm aydi. U larning q o ‘llanilishi dvigatellarni kuchlanishi, energetik 
v a transport uskunalarini kuchlanishini keskin oshirib beradi va 
uskuna-jihozlarning o g ‘irligini kam aytirish im konini beradi.
M asalan, zam onaviy sam olyotlarda 50% gacha kom pozitlar 
q o ila n ilish i m um kin (7-rasm ).
□ - M e t a l l a r
[ 1 I f l - K o m p o z itla r
7-rasm . 
Z am onaviy sam olyotlarda 50% gacha kom pozitlar 
q o ‘lla n ila d i.3
Polim er 
m axsulotlarga 
yuqori 
ekspluatasion 
xossalarni 
t a ’m inlash uchun turli to ‘ldiruvchi m oddalar kiritiladi; bu esa 
to 6 ldirilgan 
polim erlarning 
texnologik 
xususiyatlari 
va 
ishlov 
berilishini 
yaxshilashga; 
m axsulotni 
tan 
narxini 
pasaytirishga; 
chiqindilarni qayta ishlash va atrof-m uhitni asrash m asalalarini hal 
etishga, yuqori dekorativ effektlarni ta ’m inlashga keng im koniyatlar 
yaratadi. P olim er-m atritsali kom pozitlarning asosiy turlari: dispers 
to id irilg a n (b o ‘r, asbest, alyum iniy oksidi, ta l’k va boshqa zarrachalar 
bilan m ustahkam lashtirilgan), tolali (m etall, shisha, uglerod, bor, 
organik, keram ika tola, m o‘ylovlar bilan m ustahkam lashtirilgan), 
strukturali varaqli (m ato, q o g ‘oz, yo g ‘och shpon, lentalar bilan
3
О.С.СИРОТКИН, М .А.А Н ДРЮ НИ Н Л «ПЕРСПЕКТИВЫ ПРИМ ЕНЕНИЯ НАНОКОМ ПОЗИТОВ В 
АВИАЦИИ» (ОАО “Национальный институт авиационных технологий” ) // Материалы и металлургия. №2,
2013.
26

---

m ustahkam lashtirilgan), hajm iy geom etrik (hajm li m atolar, ram ka 
tizim lari).
Polim erlar uchun toMdirgichlar sifatida q o ‘llaniladigan dispers 
to id irg ic h la rn in g zichliklari 2-jadvalda keltirilgan.
2-jadval
P olim erlar uchun to ‘ldirgichlar sifatida q o ‘llaniladigan
dispers to id irg ic h la rn in g zichlik an
T o id irg ic h
Form ula
Zichlik, kg/m J
Kaolin
Al2[Si20 5]2(0H )8
2600
T a l’k
M g
3
rSi
4
O
10
l(O H
)2
2788
Slyuda (m uskovit)
K A bJA lS i3O 10l(O H ,F )2
2834
Ohak
C a C 0 3
2600-2900
Kvarts (shisha)
S i 0 2
2248
B arit
B a S 0 4
.4480
A erosil
S i0 2
2350
A sbest
M g
6
[Si
4
O io](O H
)8
2100-2800
Oq saja
S i 0 2H 20
2100-2200
T exnik uglerod
С
1820
Litopon
ZnS (30% )+ B a S 0 4 
(70% )
2500-3500
A lyum iniy gidroksidi
A l(O H )3
2400
Rutil
Т Ю 2
4200-4300
Gips
C a S 0 42H 20
2320
K orund
A120 3
3900-4000