K o m m u t a t s I ya t I z I m L a r I

5.8. VF, VFV, FVF turidagi raqamli kommutatsiya 
 maydonining tuzilishi 
 
Oldin ta’kidlaganimizdek, FKB, VKB kommutatsiya bloklari asosida 
turli tuzilmadagi KM larini tuzish mumkin.
Umumiy holda, KM larini faqat FKB yoki VKB lari asosida qurish 
mumkin. Biroq, kam xarajatli variantga ulardan aralash (kombinatsiya) 
usulda foydalanilganda erishiladi. KM larini kombinatsiyalab, ikki zvenoli 
F - V va V - F, uch zvenoli F - V - F va V - F- V tuzilmalarni, hamda F va 
Adresli 
xotira 
MS 
Adresli 
xotira 
MS 
r
1 
r
1 
m
 
r
1 
r
1 
n 
Davr xotirasi 
Adresli xotira 
r
1 
r
2 
Davr xotirasi 
Adresli xotira 
r
1 
r
2 
m 
m 
Fazoviy zveno 
Vaqt bo’yicha zveno

---

145 
V bloklarning turli birikmalaridan tuzilgan ko‘p zvenoli tuzilmalarini olish 
mumkin.
Oraliq yo‘llarni tashkil etish usuli bo‘yicha KM lar bir xilli va bir xilli 
bo‘lmagan (aylanma yo‘lli tizimlar) bo‘lishi mumkin. Bir xilli KM da 
barcha yo‘llar bir turli bo‘lib, ulanish kirishdan chiqishga bir xil sondagi 
zvenolar orqali o‘tadi. Bir xilli bo‘lmagan KM da bog‘lovchi yo‘llar turli 
sondagi kommutatsiya nuqtalariga ega bo‘lgani tufayli ulanishlar turli 
sondagi zvenolardan o‘tadi. Bir xilli bo‘lmagan tizimda ulanish 
o‘rnatilganda, ma’lum uzunlikdagi bog‘lovchi yo‘lni tanlash lozimligi, 
ulanishni o‘rnatish vaqtida kommutatsiya tizimi joylashgan holatga bog‘liq 
bo‘ladi. Bir xilli bo‘lmagan KM lar ayniqsa quyidagi hollarda: birinchidan 
– XQ siga o‘xshash elementlarni tejash zaruriyati yuzaga kelsa, 
ikkinchidan qisqa yo‘llardan KM da ulanish o‘rnatadigan BQ iga 
tushadigan yuklanmani kamaytirishga erishish zarur bo‘lganda 
samaralidir.
Integral mikrosxemalarni yaratish sohasidagi o‘sish va ularning 
narxini arzonlashuvi tufayli bir xilli KM larni keng ishlatish tendensiyasi 
belgilandi. 
KM ning F - V va V - F turidagi bir xilli ikki zvenoli tuzilmasini 
ko‘rib chiqamiz. 5.24- rasmda F - V turidagi KM ning tuzilmaviy sxemasi 
va uning fazoviy ekvivalenti ko‘rsatilgan. 
KM ning birinchi fazoviy zvenosida ma’lum kiruvchi bog‘lovchi 
liniyalar- ning sinfazli kanallar kommutatsiyasi yuz beradi. Jumladan, 
birinchi N x M fazoviy kommutatorda, xohlagan N kirishdagi UTBL da 
birinchi vaqt kanali hohlagan chiqishdagi UTBL dan birinchi vaqt kanali 
bilan kommutatsiya qiladi. SHu bois, birinchi fazo zvenosining 
kommutatorlar soni IKM dagi har bir kommutatsiyalanadigan traktdagi n- 
kanallar soniga teng. 

---

146 
5.24 - rasm. F - V turidagi kommutatsiya maydonining tuzilmaviy
sxemasi va uning fazoviy ekvivalenti
 
Fazoviy kommutatsiyaning birinchi zvenosida kommutatsiyalangan 
kanalning vaqt holatining o‘zgarishi vaqt kommutatsiyasining ikkinchi 
zvenosida ro‘y beradi. Bu zvenoda birinchi n x n kommutator F zvenoda 
kommutatsiyalangan ma’lum kiruvchi kanalni birinchi chiquvchi 
liniyaning ixtiyoriy vaqt holatiga ko‘chirishni amalga oshiradi. V 
zvenoning M chi kommutatorida F zvenoda kommutatsiyalangan ma’lum 
kiruvchi kanalning M chi chiquvchi liniyaning ixtiyoriy vaqt holatiga 
ko‘chirish amalga oshiriladi. Bu zvenodagi kommutatorlar soni chiquvchi 
M traktlar soniga teng. 
5.25a.b- rasmlarda mos ravishda V - F turidagi KM ning tuzilmasi 
va uning fazoviy ekvivalenti ko‘rsatilgan.
KM ning birinchi vaqt zvenosida kiruvchi kanalni ixtiyoriy vaqt 
holatiga ko‘chirish amalga oshiriladi. Masalan, birinchi n x n vaqt 
kommutatorida birinchi kiruvchi UTBL ning kiruvchi kanalini ixtiyoriy 
vaqt holatiga ko‘chirish amalga oshiriladi. 
Oxirgi N chi n x n vaqt kommutatorida N - kiruvchi UTBL ning 
kiruvchi kanalini n ixtiyoriy vaqt holatiga ko‘chirish amalga oshiriladi. 
Birinchi zvenodagi V kommutatorlar soni kiruvchi M traktlarning umumiy 
soniga teng.