K. N. Nishonboyev. J. H. Xamidov

 
3-Mavzu. Hujayra yadrosining tuzilishi. Hujayrada axborot oqimi 
 
Mavzuning mazmuni  
Yadro (nukleus) - hujayraning asosiy tarkibiy qismlaridan biridir. Hamma 
eukariot hujayralar yadroga ega. Faqat ba'zi hujayralargina o‘z takomilining oxirgi 
bosqichida yadrosini yoqotadi (sutemizuvchilarning qizil qon  hujayralari). Har bir 
hujayrada yadro asosan bitta bo‘ladi, ammo ikkita yoki bir nechta yadroli  hujayralar  
ham mavjud (jigar va ko‘ndalang targ‘il mushak  hujayralari). Yadroning shakli 
asosan  hujayra shakliga va uning funksiyasiga bog‘liq bo‘ladi. 
Interfazada  holatidagi  hujayralarda yadrolar yadro qobig’idan, xromatindan, 
yadrochadan va yadro shirasidan tuzilgan bo’ladi. 
 Yadro irsiy axborotni saqlaydi, ko‘paytiradi, tashiydi va shu tufayli oqsil 
sintezida, hujayraning fiziologik va morfologik jarayonlarini belgilashda asosiy 
ahamiyatga ega bo‘ladi (4-rasm). 
Yadro qobig‘i (kariolemma) ikki membranadan tashkil topgan bo‘lib, 
ularning orasida yadro atrofi bo‘shlig‘i mavjud. Qobiqda ko‘p sonli teshiklar 
porasomalar bo‘lib, ular orqali har xil makromolekulalar saylab o‘tkaziladi. Yadro 
qobig‘i yadro ichki muhitini sitoplazmadan ajratadi va sitoplazma bilan yadro 
orasidagi moddalar almashinuvini boshqarib turadi. 
Yadro shirasi (karioplazma, kariolimfa) - yadroning ichki muhiti bo‘lib, 
unda  xromatin, yadrochalar va har xil donachalar joylashgan. Yadro matriksida 2-3 

---

 
 19
nm qalinlikdagi oqsil tolachalari bo‘lib, ular yadro ichidagi strukturalarni 
birlashtiruvchi ichki skelet vazifasini o‘taydi. Regulyator fermentlar ham mavjud. 
Xromatin -  xromosomalarning interfaza davridagi ko‘rinishidir. Interfaza davrida  
xromosomalar spirallari yoyilgan (euxromatin) va spirallashgan qismlari 
(geteroxromatin) ko’rinadi. Xromatinning  kimyoviy tarkibi asosan DNK va 
oqsildan tashkil topgan (shuning uchun  ham ular maxsus bo‘yoqlar bilan bo‘yalish 
hususiyatiga ega). Xromosomalar tarkibida o‘z miqdorda RNK, yog‘lar, uglevodlar, 
metall ionlari ham uchradi.