К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

 
19.2-жадвал 
“Рақамли иқтисодиёт”нинг тизимли мезонлари ва хусусиятлари 
 
“Рақамли 
иқтисодиёт”нинг тизимли 
мезонлари 
“Рақамли иқтисодиёт”нинг тизимли 
хусусиятлари 
Ишлаб чиқаришни ташкил 
этишнинг тизими 
Ишлаб чиқариш маказлашиши даражасининг 
камайиши 
Ходимларнинг роли 
Ходимларнинг йирик иқтисодий марказлардан 
олисда ҳам ишлаб чиқариш жараёнларида 
тўлақонли иштирок этиши 
Иқтисодий бошқарув 
тизими 
Ходимлар мустақиллигининг ортиши, ташкилий 
бирликларнинг “функционал модуллар”га 
айлантирилиши 
Қадриятлар тизими 
Компаниялар ижтимоий функцияларининг 
кенгайиши 
Иқтисодий жараёнларнинг 
хусусияти 
Жаҳон миқёсида иқтисодий жараёнлар ўзаро 
боғлиқлиги даражасининг ортиши 
Экспертларнинг ҳисоблашича, 2020 йилга бориб жаҳон иқтисодиёти-
нинг саноат тараққиёти босқичи ниҳоясига етади. Жаҳон иқтисодиётининг 
шундан кейинги даврдаги ривожланиши когнитив (лотинча “cognitio” – 
“билим”, “тафаккур” сўзидан) омиллар ҳамда тежамкор иқтисодиёт, нано- 
ва биотехнологияларга асосланган ишлаб чиқаришлар таъсири остида 
бўлади. Бу макроиқтисодиётда бошқарув қарорлари ишлаб чиқиш ва қабул 
қилиш учун талаб қилинадиган ахборот ҳажмларми кескин ортишига олиб 
келади. Натижада ходимларнинг билими ва ҳар бир мамлакатда ахборот-
коммуникация технологияларининг ривожланиши даражаси унинг 
тараққиётини ва рақобатбардошлигини белгилаб беради. 
“Рақамли иқтисодиёт” ҳозирги мавжуд соҳаларнинг ярмидан 
кўпроғида беқиёс ўзгартишлар келтириб чиқариши кутилмоқда. Жумладан, 

---

586 
Жаҳон банки мутахассисларининг тадқиқотлари тезкор Интернетдан 
фойдаланувчилар сонининг 10 % га кўпайтирилишининг ўзиёқ миллий 
иқтисодиёт ялпи ички ҳажмини ҳар йили 0,4-1,4% га ошиши имкониятини 
беришидан далолат берди. Жаҳонда “рақамли иқтисодиёт” ўсишининг 
суръатлари ҳозирнинг ўзида йилига деярли 20% ни ташкил этади. 
Тараққий этган давлатларда “рақамли иқтисодиёт”нинг миллий ялпи 
ички маҳсулотдаги улуши 7% га етган
1
. Улар ҳозирнинг ўзида “рақамли 
иқтисодиёт”нинг жорий қилинишида жуда катта фойда кўрмоқда. 
Жумалдан, АҚШ йилига 400 миллиард доллардан кўпроқ “рақамли 
хизмат”ларни экспорт қилмоқда.
Бугунги кунда ушбу давлат ялпи ички маҳсулотининг 5% дан кўпроғи 
Интернет ва ахборот-телекоммуникация технологиялари билан боғлиқ 
соҳаларга тўғри келяпти. 2025 йилгача АҚШ саноатни “рақамлаштири-
лиши”дан қўшимча 20 трлн.доллар даромад олиши кутилмоқда. Бундай 
иқтисодий самарадорлик, айниқса истеъмол товалари ишлаб чиқариш (10,3 
трлн. доллар), автомобиль саноати (3,8 трлн. доллар) ва логистикада (3,9 
трлн. доллар) юқори бўлиши айтилмоқда. 
Жанубий Кореяда “электрон ҳукумат” ва “электрон воситачилик”нинг 
жорий қилиш йилига 10-15 миллиард АҚШ доллари миқдорида даромад 
келтирмоқда. Бу “рақамли иқтисодиёт” учун сарф қилинаётган 
харажатлардан 30-40 баробар ортиқдир
2
. 
Хитойда 2015 йилдан бошлаб “Интернет + Ҳукумат”, “Интернет + Иш-
лов бериш саноати”, “Интернет + Молия”, “Интернет + Агросаноат” йў-
налишларини қамраб олган “Интернет +” коцепцияси амалга оширилмоқда. 
2020 йилга бориб ушбу лойиҳаларни амалга ошириш Хитой иқтисодиётига 
600 млрд.АҚШ доллари миқдорида иқтисодий самара бериши кутилмоқда
3
. 
2014 йилда АҚШда Саноат интернети консорциуми (Industrial Internet 
Consortium, IIC) ташкил этилди. Унга даставвал жаҳонда машҳур “General 
Electric”, “AT&T”, “Cisco”, “IBM” ва “Intel” корпорациялари бирлашган 
бўлса, ҳозирга пайтда консорциумга 30 мамлакатнинг 250 тадан кўпроқ 
компанияси аъзо бўлган. Саноат интернети консорциуми “рақамли 
иқтисодиётнинг энг истиқболли йўналиши – “Саноат Интернет ашёлари” 
(Industrial Internet of Things, IIoT) тизимлари яратишга ихтисослашган. 2020 
йилга бориб жаҳонда 2,4 млрд. “Интернет ашёлари”га уланиши тахмин 
қилинмоқда. Бу дунёда глобал иқтисодий ўсишни 11,1 трлн. АҚШ долларга 
1
Доклад Всемирного банка о мировом развитии «Цифровые дивиденды» // http: // 
www-wds.worldbank.org 
2
Садовский Г. Л. Анализ современных тенденций цифровой трансформации 
промышленности // Молодой ученый. — 2017. — №14. — С. 427-430. 
3
China unveils targets for 2015: Li Keqiang’s speech as it happened // South China Morning 
Post. March 5
，
2015. URL: http://www.scmp.com/news/china/article/1729846/live-li-
keqiang-unveils-chinas-annual-work-report 

---

587 
кўпайтириш, жаҳон ялпи ички маҳсулотини 11 % га ошириш имконини 
бериши керак. 
“Интернет ашёлари” деганда ушбу атамани 1999 йилда муомалага 
киритган Кэвин Эштон таърифи билан айтганда, “уланган технологиялар 
воситасида бир-бири ёки ташқи муҳит билан инсон иштирокисиз ўзаро 
муносабатда бўладиган ҳисоблаш тармоғи концепцияси”
1
тушунилади. 
Уларга мисол тариқасида ҳозирги пайтда кенг оммалашаётган “ақлли 
иқтисодиёт”, “ақлли шаҳар”, “ақлли қишлоқ хўжалиги”, “ақлли тиббиёт”, 
“ақлли уй” ва ҳоказолар англанади. 
“Интернет ашёлари”га, жумладан, инфратузилмаларни (коммунал 
хўжалиги, жамоат транспортини), автомобиллар ва қишлоқ хўжалик техни-
касини ҳайдовчисиз автомат тарзда бошқариш, жарроҳлик операцияларини 
роботлар ёрдамида амалга оширишлар назарда тутилади. Масалан, Буюк 
Британияда “Schneider Electric” компанияси амалга оширган тадқиқотлар 
идоранинг стандарт биносида йилига 1 квадрат метрга 200 киловатт-соат 
электр энергияси сарф қилиниши аниқланган. “Интернет ашёлари” 
концепцияси асосида “ақлли уй” лойиҳасини амалга ошириш ушбу сарфни 
2,5 маротабага – 80 киловатт-соатга камайтириш имконини берган. 
“Рақамли иқтисодиёт” янги тушунча –