К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

17.2.
 
Т
АДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИДА 
 
МЕҲНАТ МУНОСАБАТЛАРИ
 
Меҳнат мураккаб иқтисодий категория бўлганлиги учун унинг турлари 
ҳам кўп. Уларни умумлаштирган ҳолда қуйидагича таснифлаш мумкин 
(17.2–расм): 
 
17.2–расм. Меҳнат турлари 
МЕҲНАТ ТУРЛАРИ 
Меҳнат хусусияти ва мазмуни бўйича 
Меҳнат предмети бўйича 
Ёлланм
а ё
ки м
уст
ақ
ил
И
ндив
идуал ё
ки
ж
амоав
ий
Х
оҳиш, з
арур
ат бўйи
ча 
ёк
и 
маж
бу
рий
Ж
им
они
й ёки ақ
лий
Мура
кк
аблик
да
раж
ас
и 
бўйич
а 
И
шла
б чи
қариш, и
лми
й, 
муҳан
дисли
к, б
ошқ
арув в
а 
ҳ.к
. 
С
аноат, қиш
лоқ
хўж
алиг
и, 
қурили
ш, 
хиз
мат
к
ўр
са
ти
ш 
ва ҳ.к.
Меҳнат воситалари ва усуллари бўйича 
Меҳнат шароитлари бўйича 
Қ
ўл меҳнати
(
техни
ка 
билан қ
уролл
анм
аг
ан)
Ме
хани
заци
ял
аш
ган
Муқ
им
, к
ўч
ма, е
рда
, 
ер ос
ти
да
О
ғирли
ги д
ара
ж
ас
и 
бўйич
а 
А
втом
атлаш
ган
(к
омп
бю
тер
лаш
ган)
Ёқим
ли ёк
и 
ёқ
им
сиз
Э
рк
ин
, қ
ат
эий
белг
илаб 
қўйи
лг
ан

---

508 
1) меҳнат хусусияти ва мазмуни бўйича;
2) меҳнат предмети бўйича; 
3) меҳнат воситалари ва усуллари бўйича; 
4) меҳнат шароитлари бўйича. 
Меҳнат жараёнида одамлар ишлаб чиқаришда қўлланилаётган 
технологиялар, ишлаб чиқаришнинг ихтисослашуви, меҳнат кооперацияси ва 
тақсимоти, шунингдек мулкка эгаликка қараб ишлаб чиқариш 
муносабатларига киришадилар. Ана шундан келиб чиққан ҳолда ёлланма 
меҳнат, мустақил меҳнат, тадбиркорлик меҳнати ва уй хўжалигида меҳнат 
фарқланади. 
Хозирги замон иқтисодий муносабатларида 
ёлланма меҳнат
марказий 
ўринни эгаллайди. Ёлланма меҳнатни ходимнинг тегишли иш ҳақи эвазига 
иш берувчига меҳнат хизмати кўрсатиши тарзида таърифлаш мумкин.
Мустақил меҳнат
моҳият жиҳатидан ўзида ҳам меҳнат (меҳнат 
фаолияти орқали даромад топиш), ҳам тадбиркорлик меҳнати 
хусусиятларини мужассамлаштирган. Бироқ