К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

меҳнат муносабатларнинг субъекти
— ходим, яни 
меҳнат функциясини бажарувчи корхона (ташкилот) жамоасига қўшилади. 
Бундай қўшилиш ишга доимий, вақтинчалик ёки мавсумий қабул 
қилиниши тарзида бўлиши мумкин. Ҳар қандай холатда энг асосийси — 
ходимнинг биргаликдаги меҳнат фаолиятида иштирок этишидир; 
иккинчидан, 
меҳнат муносабатларининг мазмуни
ходим 
томонидан муайян меҳнат функциясини бажаришини назарда тутади. 
Меҳнат функцияси одатда ходимнинг касби, ихтисослиги, малакасига кўра 
муайян ишни, вазифани бажаришдан иборат бўлади. Бироқ зарурат 
туғилганда ходим зиммасига доимий ёки вақтинча бошқа меҳнат 
функцияларини бажариш юкланиши мумкин; 
учинчидан, 
меҳнат функцияси
маълум иш тартиби шароитларида 
бажарилади. Ходимнинг меҳнатни ташкил этиш талабларига бўйсуниши – 
меҳнат муносабатларининг зарур унсуридир. Меҳнат ҳамиша мақсадга 
йўналтирилган фаолиятдир. Шунинг учун меҳнат муносабатлари бу 
ўринда жамият иқтисодий асосини ташкил этадиган моддий 
муносабатларнинг кўриниши сифатида намоён бўлади. 
Меҳнат муносабатларида меҳнат шартлари тушунчаси ҳам 
мавжуддир. 
Меҳнат шартлари
деганда меҳнат жараёнидаги ижтимоий ва 
ишлаб чиқариш омиллари тушунилади (17.1–расм). 
Ижтимоий омиллар
га меҳнат ҳақи миқдори, иш вақтининг, 
таътилнинг муддати ва бошқа шартлар киради. 
Техника, санитария, гигиенага оид, ишлаб чиқариш-маиший ва 
бошқа шартлар 
ишлаб чиқариш омиллари
деб ҳисобланади. 
Меҳнат шартлари меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив 
ҳужжатлар, шунингдек меҳнат шартномаси тарафларининг келишуви 
билан белгиланади. 
Меҳнат шартларини ўзгартириш, улар қайси тартибда белгиланган 
бўлса, шундай тартибда амалга оширилади. 
Иш берувчи ходимнинг розилигисиз меҳнат шартларини 
ўзгартиришга фақат технологиядаги, ишлаб чиқариш ва меҳнатни ташкил 
этишдаги ўзгаришлар, ишлар (маҳсулот, хизматлар) ҳажмининг 
қисқарганлиги, башарти бундай ўзгаришлар ходимлар сони ёки ишлар 
хусусиятининг ўзгаришига олиб келиши олдиндан аниқ бўлган 
ҳоллардагина ҳақлидир. 
Иш берувчи айрим тоифадаги ходимлар учун меҳнат шартларини 
ўзгартириш хусусида корхонадаги ходимларнинг вакиллик органлари 
билан олдиндан маслаҳатлашиб олади. 

---

504