К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

15.2.
 
М
ЕҲНАТ УНУМДОРЛИГИНИ ОШИРИШ 
ОМИЛЛАРИ ВА ВОСИТАЛАРИ
 
Меҳнат унумдорлигининг даражаси ва ўсиш суръатларига кўпгина омиллар 
таъсир кўрсатади. Уларнинг экстенсив ва интенсив, ички ишлаб чиқариш ва 
тармоқ турлари фарқланади (15.3-расм). 
Э
кстенсив омиллар
асосан иш вақтидан самарали фойдаланиш, 
ходимларнинг ишга кеч келишлари, умуман келмасликларига, меҳнат 
қобилиятини йўқотишларига ва ҳоказоларга йўл қўймаслик билан 
боғлиқдир. 
Меҳнат унумдорлигининг 
интенсив омиллари
қуйидагиларни 
қамраб олади: 
• ишлаб чиқаришга янги техника ва технологияларни жорий қилиш; 
• ишлаб чиқаришни ташкил этишни такомиллаштириш; 
Меҳнат унумдорлигининг яна бир гуруҳи - 
ички ишлаб чиқариш 
омиллари
дир. Бу омилларга ишлаб чиқаришнинг техникавий даражасини 
ошириш, бошқарувни такомиллаштириш, ишлаб чиқариш ва меҳнатни 
ташкил этиш, ишлаб чиқариш ҳажми ва таркибини ўзгартириш ва ҳоказолар 
киради. 
Меҳнат унумдорлигининг тармоқ омиллар
ига эса бозор талаби ва 
давлат буюртмаларига кўра ишлаб чиқаришни ихтисослаштириш ва 
марказлаштириш, янги ишлаб чиқаришларни ўзлаштириш, тармоқларни 
мамлакат бўйлаб жойлаштирилишини ўзгартириш ва бошқалар киради. 
Ҳар бир мамлакатда меҳнат унумдорлигининг ортиши турлича тарзда 
амалга оширилади. Меҳнат унумдорлиги, умуман қуйидаги вазиятларда 
ошиши кузатилади: 
–
ишлаб чиқариш ҳажми ортаётган, харажатлар эса камаяётган бўлса; 
–
чиқариш ҳажми харажатларга нисбатан тезроқ ортаётган бўлса; 
–
ишлаб чиқариш ҳажми ўзгармай турган, аммо харажатлар камаяётган 
бўлса (масалан харажатларни камайтириш дастурларини амалга ошириш 
натижасида); 
–
ишлаб чиқариш ҳажми харажатлар ўзгармай турганда ортаётганида; 
–
ишлаб чиқариш ҳажми суръатлари харажатларникига нисбатан 
тезроқ ўсаётган бўлса. 

---

464