К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

Меҳнат 
унумдорлигининг 
даражаси
ни 
(Му) 
аниқлашда 
ходимларнинг вақт бирлиги давомида (соат, кун, ҳафта, ой, йил давомида) 
(Вб) бажарилган иш ҳажми (маҳсулот ишлаб чиқариш, хизматлар кўрсатиш) 
(Иҳ) кўрсаткичларидан фойдаланилади. Яъни меҳнат унумдорлигининг 
даражаси қуйидаги ҳосиладир: 
Му = Иҳ : Вб 
Бунинг тескариси меҳнат сиғими (Мс) даражасини англатади, яъни: 
Мс = Вб : Иҳ 
Иқтисодий адабиётда амалдаги, мавжуд ва потенциал меҳнат 
унумдорлиги фарқланади. 
Амалдаги меҳнат унумдорлиги
(Муа) бевосита муайян маҳсулот 
турини ишлаб чиқариш (хизмат кўрсатиш) ҳажми (Имҳ) учун амалда 
сарфланган иш вақти (Вба) бирлигига нисбатидир: 
Муа = Имҳ : Вба 
 
Ривожланган мамлакатларда ҳар бир ходим учун амалдаги меҳнат 
унумдорлиги эълон қилиб борилади. У меҳнат фаолиятини амалага 
ошираётган ҳар бир ходимнинг ялпи миллий ички маҳсулот ҳажмидаги 
улуши сифатида ҳисоблаб чиқилади (15.2-расм). 
15.2-расм.
Ривожланган давлатларда меҳнат унумдорлигининг 
даражаси
(
ҳар бир ходимнинг ялпи миллий ички маҳсулот ҳажмидаги 
улуши, АҚШ доллари) 
 
АҚШ
Франция
Буюк Британия
Германия
Япония
71228
70880
65491
59534
54179

---

462 
Мавжуд меҳнат унумдорлиги
(Мму) жорий шароитларда (масалан, 
фақат мавжуд ресурслар ва ишлаб чиқариш воситалари билан) агар меҳнат 
жараёнида иш вақти мутлақо йўқотилмаган (Вбай) тақдирда қанча маҳсулот 
(Имҳж) ишлаб чиқариш (хизматлар кўрсатиш) имконияти борлигини аниқлаб 
беради: 
Мму = Имҳж : Вбай 
Потенциал меҳнат унумдорлиги (
Ммп
)
жорий шароитларда талаб 
қилинадиган энг кам вақт бирлигида (Вбэк) қанча миқдорда муайян маҳсулот 
(Имҳж) турини ишлаб чиқариш (хизмат кўрсатиш) имконияти мавжудлигини 
кўрсатади: