К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

Меҳнат унумдорлиги 
Меҳнат фаолиятининг самарадорлиги
Меҳнат 
фаолиятининг 
психофизиологик 
самарадорлиги 
Меҳнат 
фаолиятининг 
ижтимоий 
самарадорлиги 
• қулай санитария-
гигиена шароитлари; 
• меҳнат жараёнида 
ходим жисмоний ва 
ақлий салоҳияти, 
меҳнат қобилиятини 
ошириш; 
• мазмунли меҳнат; 
• ишлаб чиқариш 
салбий таъсирининг 
олдини олиш 
• ходим шахсини уйғун 
ривожлантириш; 
• ходим малакаси ва 
маҳоратини ошириш; 
• ходим ижтимоий- 
сиёсий фаоллигини 
ошириш; 
• ходим турмуш 
тарзини 
такомиллаштириш; 
• меҳнат жамоасида 
қулай ижтимоий муҳит 
Меҳнат сарфи бирлиги 
ҳисобига ишлаб чиқарилган 
маҳсулот миқдори 

---

458 
Меҳнат унумдорлиги назариясига, айниқса А.Смит улкан ҳисса қўшган. 
У ўзининг “ Халқлар бойлигининг табиати ва сабаблари тўғрисида тадқиқот” 
асарида меҳнат унумдорлиги тўғрисидаги тушунчага аниқлик киритган, 
унинг жамиятни иқтисодий ривожланишдаги ролини очиб берган. 
А.Смит меҳнат тақсимоти жараёнини таҳлил этган, унумли ва унумсиз 
меҳнат ўртасидаги фарқларни изоҳлаб берган. Бунда унумли меҳнат капитал 
ва фойда келтирадиган фақат моддий ишлаб чиқаришда бўлиши мумкинлиги, 
меҳнат унумдорлигининг ортиши меҳнат тақсимотигагина эмас, шунингдек 
ишлаб чиқаришда мукаммалроқ машиналарни қўллаш, ходимлар маҳорати 
билан боғлиқлиги асосланган
1
. 
Меҳнат унумдорлиги иқтисодий назарининг янги классик мактаби 
вакиллари томонидан ҳам чуқур ўрганилган. Улардан бири – Ж.Кларк меҳнат 
унумдорлигининг чўққиси назариясини яратган. У ўзининг “Бойликнинг 
тақсимланиши” асарида тадбиркорлар фойда олишни иложи борича 
кўпайтиришга ҳаракат қиладилар, шунинг учун ишлаб чиқариш сўнгги 
қўшимча меҳнат фойда ҳам, зарар ҳам келтирмайдиган паст меҳнат 
унумдорлигига эга бўлгунича кенгайтириб борилади деган хулосага келган
2
. 
Меҳнат унумдорлигини оширишнинг илмий асослари Ж.Кейнс, 
П.Друкер, П.Самуэльсон, М.Тодаро ва бошқа олимлар томонидан 
чуқурлаштирилган. М.Портер эса илмий муомалага