К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

Биринчидан,
меҳнат потенциали – жамият қилаётган жонли 
меҳнатнинг миқдорий ва сифатий аниқ ресурсларидир. Шунингдек, у 
ўзида сифат жиҳатларининг барчасини гавдалантирадиган ишчи кучи 
мажмуидир. 
Иккинчидан,
ушбу иқтисодий категория муайян бир ишчини ҳам, 
уларнинг барчасини ҳам мавжуд имкониятлардан фойдаланиш 
даражасини баҳолаш имкониятини беради, бу амалиётда инсон 
омилининг фаоллигини оширади. 
Учинчидан, 
меҳнат потенциалини таҳлил килиш, ишлаб 
чиқаришнинг 
инсон ва ашёвий омиллари ўртасида сифатий, таркибий 
мувофиқлик бўлишига ёрдам беради. 
Мазкур фикр-мулоҳазаларни ривожлантирган ҳолда таъкидлаш 
лозимки, «меҳнат потенциали» тушунчаси ўзининг ижтимоий-иқтисодий 
мазмун-моҳиятига кўра, «меҳнат ресурслари» ва «ишчи кучи» 
тушунчаларидан кўра кенгроқ маъно касб этади. Мамлакат меҳнат 
потенциалини таърифлашда, унга фақат иш жараёнини амалга оширувчи 
куч ва имкониятларнинг намоён бўлиши, деб қарамаслик керак. Чунки 
меҳнат потенциали иқтисодиётда банд бўлган ва хизмат жараёнларида 
фаол иштирок этаётган ишчи кучи билан бирга аҳолининг меҳнатда банд 
бўлмаган нофаол (заҳира) қисмини ҳам ўз ичига олади. 
«Ишчи кучи» ва «меҳнат ресурслари» тушунчалари бир хил 
мазмунга эга эмас, ресурсларнинг ишчи кучига айланиш жараёни бир 
қанча босқичларни босиб ўтади. Дастлабки босқичда ресурслар ишчи 
кучининг салоҳиятли қисми бўлиб, улар меҳнат воситалари ва қуроллари 
билан ишлаш тажрибасини орттиради. Иккинчи босқичда эса улар иш 
жойларга тақсимланади. Шу тариқа жисмоний ва ақлий қобилиятларнинг 
фаолият жараёнида сарфланиши рўй беради. 
Меҳнат ресурслари бу даврда ишчи кучига айланади. Учинчи 
босқичда ишчи кучи вақт ва қувват сарфлаб, моддий неъмат яратади 
ҳамда у истеъмол қийматига эга бўлади. 
Ишчи кучи меҳнат фаолиятини тўхтатиши билан яна иқтисодий 
нофаол аҳоли тусини олади, лекин ресурс таркибида қолади. Шу сабабли 
меҳнат ресурси меҳнат потенциалидан ўз хизмати билан ишлаб 
чиқаришда иштирок этиш имкониятига кўра фарқланади. 
Потенциални илмий-иқтисодий жиҳатдан тадқиқ этиш унинг ресурс 
тарзидаги мазмун-моҳиятини ҳам сифат, ҳам миқдор жиҳатдан очиб 
беради. Меҳнат потенциалини ижтимоий-иқтисодий категория сифатида 
шаклланиши, унинг тадқиқ этилиши ва ўрганилиши бир неча 
босқичларни босиб ўтди. Ижтимоий-иқтисодий муносабатларнинг 
ривожланиб бориши натижасида «ишчи кучи», «меҳнат ресурслари», 

---

208 
«меҳнат потенциали» каби иқтисодий тушунча ва категорияларнинг ҳам 
маъно-мазмуни бирмунча ўзгариб бормоқда. Булардан нафақат илмий-
иқтисодий адабиётларда, балки кундалик амалиётимизда ҳам кенг 
фойдаланила бошланди. 
Ўзбекистонда бозор муносабатларини самарали татбиқ, этиш, аҳолини 
иш билан таъминлаш ва бу орқали ижтимоий- иқтисодий тараққиётга 
эришиш, энг аввало, мавжуд