К. М. Рафиков – Ўзбекистон касаба уюшмалари Федерацияси раиси

 
5.1-расм. ХМТ услубиётига кўра меҳнат
ресурслари тизими 
 
Бугунги кунда (2018 йил) статистика маълумотларига қарганда 13,2 
млн. ишчи лаёқатли фаол аҳолидан 5,8 млн. (44 %) расман иш билан банд 
эканлиги маълум бўлди. Аҳолининг қолган қисми, шу жумладан, меҳнат 
муҳожирлари меҳнатнинг “қора” бозорида иш олиб боради ва маошни 
“конвертда” олади. 
ХМТ аҳоли иқтисодий фаоллигини белгилаш учун ўрнатилган ёшда 
бўлган, иш билан банд бўлмаганлар, лекин иш қидирмаётганлар ва 
ишлашга тайёр эмасларни 
иқтисодий фаол бўлмаган аҳоли 
таркибига 
киритади. 
Ўзбекистон Республикаси статистика органлари иқтисодий фаол 
аҳоли атамасини 1993 йилдан эътиборан фаол қўллашга киришган. 
Мамлакатда амалдаги қонунчиликка мувофиқ, иқтисодий фаол аҳоли 
эркаклар учун 44 йилни (16 ёшдан 60 ёшгача), аёллар учун эса 39 йилни 
(16 ёшдан 55 ёшгача) ташкил этади. I ва II гуруҳ ногиронлар ҳамда 
имтиёзли пенсия олувчилар бундан истиснодир. 
Ўзбекистонда иқтисодий фаол бўлмаган аҳоли таркибига меҳнат 
қилишга қобилиятли ва ишсиз деб ҳисобланмайдиган шахслар, шу 
жумладан:
• ишлаб чиқаришдан ажралган ҳолда таълим олаётган ҳамда иш 
ҳақига ёки меҳнат даромадига эга бўлмаган ўқувчилар ва талабалар;
• ишламаётган учинчи гуруҳ ногиронлари;
Меҳнат ресурслари тизими 
Меҳнат ёшидаги меҳнатга 
қобилиятли аҳоли 
Ишлаётган пенсионерлар ва 
ўсмирлар 
Иқтисодий фаол аҳоли 
Иқтисодий фаол бўлмаган 
аҳоли 
Иш билан бандлар 
Иш билан банд бўлмаган, ишга 
жойлашишга муҳтож бўлганлар 

---

171 
• уй бекалари ҳамда болаларни парвариш қилиш билан банд бўлган 
ишламаётган аёллар;
• кўчар ва кўчмас мулкдан даромад олаётган ишламаётган шахслар;
• ихтиёрий равишда меҳнат билан банд бўлмаган шахслар киради.
Бугунги кунда (2018 йил) мамлакат пойтахти бўлган Тошкент шаҳри 
аҳолиси 2,5 млн.дан зиёдни ташкил этиб, улардан 1,5 млн. киши меҳнатга 
лаёқатлидир. Шундан 1,1 млн. ишчи кучи иш билан банд, қарийб 99 минг 
киши ишсиз, 90 мингдан ортиғи эса меҳнат мигрантларидир. Шунингдек, 
деярли 39 минг киши жорий йилда меҳнат бозорига биринчи марта кириб 
келган ёшлар ҳисобланади. Норасмий банд аҳоли сони 141 минг нафардан 
зиёдни ташкил этади. 
Америкалик иқтисодчи олимлар К.Р.Макконнелл ва С.Л.Брюлар 
иқтисодий ўсишга таъсир кўрсатувчи омил сифатида меҳнат 
ресурсларининг миқдори ва сифатини алоҳида ажратиб кўрсатишади. 
Уларнинг қарашларига мувофиқ меҳнат ресурсларининг миқдори 
иқтисодиётда иш билан банд бўлган кишилар сони ҳамда уларнинг 
меҳнатга лаёқатли аҳоли таркибидаги улуши билан белгиланади. Меҳнат 
ресурсларининг сифатини ифодаловчи ва меҳнат унумдорлигига таъсир 
кўрсатувчи омиллар сифатида эса кишилар саломатлигининг яхшиланиши, 
касб тайёргарлиги, билими ва манфаатдорлигининг ўсиши кўрсаткичлари 
келтирилади
1
. 
Меҳнат ресурслари миқдор ва сифат кўрсаткичларига эгадир.