K. J. Matkarimov b. J. Mahmudov a. A. Norqulov avtomobillarda ishlatiladigan ashyolar

Oltingugurtli aktiv birikmalar
borligini tekshirish. 
Tek-
shirish yonilg‘ini mis plastinkada sinash yo‘li bilan o‘tkaziladi. 
Buning uchun sof elektrolitik misdan tayyorlangan, jilolangan 
plastinka sinalayotgan yonilg‘iga botiriladi va 50°C haroratgacha 
isitilib, shu haroratda uch soat tutib turiladi. Agar isitishning im-
koni bo‘lmasa, xona haroratida bir sutka tutib turish mumkin. Sinov 
oxirida plastinka qora dog‘lar bilan qoplansa yoki to‘q kulrangga 
kirsa, yonilg‘ida oltingugurtli birikmalar bo‘ladi. Bunday yonilg‘i 
ishlatishga yaramaydi. 
Suvda eriydigan (mineral) kislota va ishqorlar. 
Kislota va 
ishqorlar borligini aniqlash uchun bo‘lish voronkasi (voronka silin-
drik idish bo‘lib, yuqori qismi tiqin bilan zich berkitilgan, pastki 
qismi esa to‘kish jo‘mragi bo‘lgan truba bilan tugallanadi) teng 
miqdorda sinalayotgan yonilg‘i va issiq suv quyiladi. Vaqti-vaqti 
bilan tiqin ochilib, voronka ichidagi yonilg‘i hamda suv 3–4 min 
yaxshilab aralashtiriladi va tindiriladi. Issiq suv neft mahsulotlariga 
ta’sir qilmaydi, lekin mineral kislota va ishqorlarni tez eritadi. Suv-
dagi eritma voronkaning pastki qismida to‘planadi, neft mahsuloti 
esa yuqorida qoladi. Pastdagi suv qatlami jo‘mrak orqali ikkita toza 
probirkaga quyib olinadi. Ulardan biriga 1–2 tomchi fenolftalein 
indikatori qo‘shiladi. Agar suv pushti yoki qizil rangga kirsa, neft 
mahsulotida ishqor boladi (agar ishqor bo‘lmasa, suvning rangi 
o‘zgarmaydi). Boshqa probirkaga 1–2 tomchi metiloranj qo‘shila-
di. Suvning pushti yoki qizil rangga kirishi unda kislota borligidan 
dalolat beradi (neytral va ishqorli muhitda rangi sarg‘ish yoki to‘q 
sariq bo‘ladi). Mahsulotda mineral (suvda eriydigan) kislotalar, 
ishqorlar bo‘lmasa, u ishlatishga yaroqli hisoblanadi. 
Smolalar miqdorini
aniqlash. 
Smolalarni aniqlash uchun 
o‘lchash yoki ko‘z tomizg‘ichi yordamida 1 ml benzin sferik 
shishaga quyiladi va kuydiriladi. Dizel yonilg‘isini tekshirishda bu 

---

206
miqdorga yana taxminan shuncha miqdorda smolasiz, rangsiz ben-
zin qo‘shiladi. Ular yonganidan so‘ng, sariq yoki jigarrang halqa-
lar qoladi. Yonilg‘ida smolalar qancha ko‘p bo‘lsa, qoldiq shuncha 
to‘q rangli va dog‘ diametri shuncha katta bo‘ladi Dog‘ kattaligiga 
qarab smolali birikmaning taxminiy miqdori aniqlanadi:
Dog‘ diametri, mm ................... 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24
Smolalar miqdori, mg/100 ml ... 4 11 20 32 43 56 70 85 102 120
Yonilg‘ida smolalar bo‘lmasa, shishada uncha katta bo‘lmagan 
bilinar­bilinmas oq dog‘lar qoladi. Agar yonilg‘i moylar bilan iflos­
langan bo‘lsa, shisha chetida jigarrang tomchilar qoladi.