Mavzuning dolzarbligi

Neft sanoati yoqilg’i -energetika tarmoqlarining yetakchisidir, Dunyoda iste’mol qilinayotgan energetika sanoatining yirik qismi neft mahsulotlariga to’g’ri keladi,Hozirgi kunda dunyoda neft mahsulotlarini iste`mol qilmaydigan birorta davlat topilmaydi va barcha sanoat tarmoqlari neft sanoati bilan chambarchas bog’liq,

Mavzuning dolzarbligi shundaki ayni paytda jamiyatimizning kundan-kunga o‘sib borayotgan ehtiyojini qoplash uchun ishlab chiqarish hajmi va miqdorini oshirish, mahsulot sifatini yanada yaxshilash, sohada samaradorlikni oshirish muhim ahamiyat kasb etmoqda,Neftga bo’lgan talab ham oxirgi yillarda keskin oshib bormoqda,Ammo neft narxining muntazam o’zgarib turishi,neft narxining birdan ko’tarilib ketishi va neft bozoridagi qaltis o’yinlar butunjahon iqtisodiyotiga o’zining salbiy ta’sirini o’tkazmoqda,Neft narxlarining keskin oshishi jahon sanoat tarmoqlari xarajatining katta miqdorda oshishi va ishlab chiqarish hajmining qisqarishiga sabab bo’lmoqda, Neft narxlari qisqa mudatli oraliqda o`zgaruvchan bo`lib, uzoq muddatli davrda tekis o`sishni ko`satmoqda, Neft narxining bunday maddatdagi o`sishi, uning alternativ, o`rnini bosuvchi yoqilg`i manbalariga bo`lgan qiziqishni kuchaytirmoqda, Buning natijasida ko`pgina rivojlangan mamlakatlar neft o`rnini bosuvchi mahsulotlar yaratishga katta e`tibor qaratishgan,

Kurs ishimdan qo’yilgan maqsad mavzuga doir to’plangan ma’lumotlar asosida jahon bozoridagi neft narxining o’zgarish tendensiyasini aniqlash va shu asosida ekonometrik bashorat modelini qurish, Aniqroq qilib aytganda,neft narxini oylik o’zgarishini o’rganib chiqish va ishimiz yakunida ega bo’lgan tahlillarimiz asosida keyingi oylarda qanday o’zgarishini oldindan bashorat qilishdan iborat.

Kurs ishi davomida bajarilishi kerak bo’lgan vazifalar:mavzuga doir statistik ma’lumotlar asosida jadval tuzish, tuzilgan jadval asosida MINITAB dasturida tahlil olib borish,yil davomida egallagan bilimlarimni amaliyotga tadbiq qilish va masalaning eng yaxshi modelini qurish,keying 3 oy uchun iqtisodiy bashoratni amalga oshirish va modelning iqtisodiy interpritatsiyasini berish,
Masalaning qo’yilishi:Quyidagi jadvalda 1992-yildan yanvar oyidan 2012-yil mart oyigacha bo’lgan vaqt mobaynida jahon neft bozordagi neft narxining oylik o’zgarishi to’g’risidagi ma’lumotlar keltirilgan,

Manba: U,S,Energy Information Adminstration(EIA)

Jadval:

month	price	month	price	month	price	month	price	month	price	month	price	month	price
01,92	18,55	01,95	16,55	01,98	15,09	01,01	25,64	01,04	31,18	01, 08	91,92	01, 11	96,29
02,92	18,48	02,95	17,14	02,98	14,06	02,01	27,41	02,04	30,87	02, 08	94,82	02, 11	103,96
03,92	17,59	03,95	17,02	03,98	13,08	03,01	24,4	03,04	33,8	03, 08	103,28	03, 11	114,43
04,92	19,06	04,95	18,74	04,98	13,39	04,01	25,55	04,04	33,36	04, 08	110,44	04, 11	123,24
05,92	20,03	05,95	18,32	05,98	14,39	05,01	28,45	05,04	37,92	05, 08	123,94	05, 11	114,59
06,92	21,28	06,95	17,35	06,98	12,06	06,01	27,72	06,04	35,19	06, 08	133,05	06, 11	113,68
07,92	20,34	07,95	15,86	07,98	12,04	07,01	24,54	07,04	38,37	07,08	133,9	07, 11	116,43
08,92	19,77	08,95	16,07	08,98	11,88	08,01	25,67	08,04	43,03	08, 08	113,85	08, 11	110,09
09,92	20,31	09,95	16,66	09,98	13,36	09,01	25,54	09,04	43,38	09, 08	99,06	09, 11	110,91
10,92	20,26	10,95	16,12	10,98	12,56	10,01	20,48	10,04	49,77	10, 08	72,84	10, 11	109,52
11,92	19,15	11,95	16,88	11,98	10,92	11,01	18,94	11,04	43,05	11, 08	53,24	11, 11	110,55
12,92	18,15	12,95	17,96	12,98	9,8	12,01	18,6	12,04	39,65	12, 08	41,58	12, 11	107,95
01,93	17,35	01,96	17,94	01,99	10,95	01,02	19,48	01,05	44,28	01,09	44,86	01, 12	111
02,93	18,48	02,96	17,97	02,99	10,2	02,02	20,29	02,05	45,56	02, 09	43,24	02, 12	119,71
03,93	18,75	03,96	19,99	03,99	12,12	03,02	23,69	03,05	53,08	03, 09	46,84	03, 12	124,91
04,93	18,63	04,96	21,01	04,99	15,16	04,02	25,65	04,05	51,86	04, 09	50,85	01, 12	96,29
05,93	18,51	05,96	19,15	05,99	15,22	05,02	25,43	05,05	48,67	05, 09	57,94	02, 12	103,96
06,93	17,59	06,96	18,27	06,99	15,6	06,02	24,13	06,05	54,31	06, 09	68,59	03,12	114,43
07,93	16,76	07,96	19,61	07,99	18,71	07,02	25,77	07,05	57,58	07, 09	64,92	04, 12	123,24
08,93	16,71	08,96	19,96	08,99	20,17	08,02	26,63	08,05	64,09	08, 09	72,5	05, 12	114,59
09,93	15,99	09,96	22,06	09,99	22,11	09,02	28,34	09,05	62,98	09, 09	67,69
10,93	16,56	10,96	23,68	10,99	22,12	10,02	27,55	10,05	58,52	10, 09	73,19
11,93	15,08	11,96	22,28	11,99	24,55	11,02	24,5	11,05	55,53	11, 09	77,04
12,93	13,56	12,96	23,52	12,99	25,48	12,02	28,52	12,05	56,75	12, 09	74,67
01,94	14,22	01,97	23,47	01,00	25,22	01,03	31,29	01,06	63,57	01,10	76,37
02,94	13,75	02,97	20,83	02,00	27,63	02,03	32,65	02,06	59,92	02,10	74,31
03,94	13,88	03,97	19,21	03,00	27,47	03,03	30,34	03,06	62,25	03,10	79,27
04,94	15,15	04,97	17,47	04,00	22,54	04,03	25,02	04,06	70,44	04, 10	84,93
05,94	16,26	05,97	19,14	05,00	27,4	05,03	25,81	05,06	70,19	05,10	76,25
06,94	16,74	06,97	17,55	06,00	29,68	06,03	27,55	06,06	68,86	06,10	74,84
07,94	17,63	07,97	18,43	07,00	28,51	07,03	28,4	07,06	73,9	07,10	74,74
08,94	16,82	08,97	18,69	08,00	29,89	08,03	29,83	08,06	73,61	08,10	76,69
09,94	15,85	09,97	18,45	09,00	32,62	09,03	27,1	09,06	62,77	09,10	77,79
10,94	16,43	10,97	20,05	10,00	30,93	10,03	29,59	10,06	58,38	10,10	82,92
11,94	17,3	11,97	19	11,00	32,52	11,03	28,77	11,06	58,48	11,10	85,67
12,94	15,88	12,97	17,1	12,00	25,28	12,03	29,88	12,06	62,31	12,10	91,8

Ushbu jadvalda jami 243 ta ma’lumot, ya’ni 20 yil davomida har oylik neft narxlari o’zgarishi keltirilgan($ da),Ishimizdan ko’zlangan asosiy maqsad “qoraoltin” bozoridagi narxlar o’zgarish tendensiyasini o’rganish va bu tendensiya uchun bashorat model qurishdan iborat, Endi esa modelimiz bo’yicha bashoratni amalga oshiramiz,Bizning model qurish jarayonimizda hatoliklar bo’yicha tahlil o’tkazib eng yaxshi model tanlaymiz, shuning uchun quyida ba’zi o’lchovlarni keltirib o’tishni zarur deb bildim,

Grafik tahlili

Quyidagi grafikda neft narxining o’zgarish tendensiyasi ko’rsatilgan:

Keyingi qiladigan ishimiz bu o’zgarishlar uchun korrelogrammani qurishdan iborat bo’ladi,Korrelogrammani qurishdan asosiy maqsad ma’lumotlarimiz biror trend asosida o’zgaryaptimi yoki qatorimiz biror qonuniyatga bo’y sunishini aniqlashdan iboratdir,Trend mavjud bo’lishi uchun qator nostatsionar bo’lishi kerak,Qator nostatsionar bo’lishi uchun korrelogrammadagi dastlabki bir nechta karrelyatsiya koeffitsiyentlari chegaraviy chiziqdan tashqarida yotishi kerak

Avtokorrelyatsiya – bu o’zgaruvchilar orasidagi korrelyatsiya bo’lib, bir yoki undan ortiq laglar orasidagi o’zaro bog’liqlik,

Tenglamasi:

Grafik:

Korrelagrammadan ko’rinib turibdiki, ma’lumotlarimiz trendga asoslanmoqda, chunki dastlabki bir nechta lag orasidagi korrelyatsiya koeffitsiyenti ishonchlilik oralig’idan tashqarida yotganligining guvohi bo’lmoqdamiz, Endi bu trendni tahlil qilishga kirishamiz,