|
Raul qonuni va tadbiqi.
Maʼlumki har qanday suyuqlik ustidagi bosim deyilganda uning tõyingan bugʻ bosimi tuwuniladi. Suyuqlikning tõyingan bugʻ bosimi berilgan haroratda õzgarmas kattalikdir.
Harorat kõtarilishi bilan har qanday moddaning tõyingan bugʻ bosimi ortadi. Bunga sabab, avvalo, harorat koʻtarilishi bilan malekulalar harakatining õrtacha kinetik energiyasi ortishi va natijada suyuqlik malekulalarining õzaro tortishish kuchini yengib suyuqlikdan ajraladigan va bugʻga õtadigan malekulalar sonining koʻpayishidir.
Ikkinchidan bugʻlanish endotermik jarayon, yani issiqlik yutilishi bilan boradi. Shu sababli harorat kõtarilganda bu bosim ortadi.
Bu fikrlar asosan sof erituvchilar uchun toʻgʻri keladi. Eritma ustidagi bugʻ bosimi esa harorat bilan bir qatorda shu eritmadagi erigan moddaning miqdoriga ham bogʻliq boʻladi. Erituvchining eritma ustidagi toʻyingan bugʻ bosimi toza erituvchining ustidagi bugʻ bosimidan doimo kichik boladi. Eritmaning konsentratsiyasi qancha yuqori boʻlsa, uning ustidagi bugʻ bosimi shuncha kichik boʻladi.
Chunki konsentratsiya ortgan sari eritmaning hajm birligida erituvchining miqdori kamaya boradi.
Fransuz olimi Fransual Mati Raul kam uchuvchan moddalarning suyultirilgan eritmalari uchun quyidagi qonunni kashf etdi: erituvchining suyultirilgan eritma ustidagi tõyingan bugʻ bosimining nisbiy pasayishi erigan moddaning molyar qismiga teng:
B
unda P1 o erigan moddaning mol sonlari, erituvchining mol sonlari, Raul qonuni tenglamasini õzgartirib yozsak
B
unda Ni eritmadagi erituvchining molar qismi. Demak, berilgan eritma uchun bugʻi bosimining pasayishi erigan modda bilan erituvchining tabiatiga va haroratga bogʻliq boʻlmay , faqat eritmaning konsentratsiyasiga bogʻliq.
Bu qonun Raulning tanometrik qonuni deb ataladi. Raul qonuni juda suyultirilgan eritmalar uchungina tola muvofiq keladi. Eritmaning konsentratsiyasi ortgan sari bu qonundan chetlanish kuzatiladi.
Suyultirilgan eritmalarning muzlash va qaynash haroratlarining konsentratsiyaga qarab õzgarishi. Maʼlumki, suyuqlikning tõyingan bugʻ bosimi atmosfera bosimiga teng bõlganda harorat shu suyuqlikning qaynash harorati deyiladi.
Moddaning qattiq holatdagi bugʻ bosimiga teng boʻladigan harorat, yani moddaning kristallana boshlash harorati muzlash harorati deyiladi. Qattiq modda biror erituvchida eritilganda erituvchining bugʻ bosimi pasayishini yuqorida kurib otdik
Bugʻ bosimi pasayganda eritma toza erituvchiga qaraganda yuqoriroq haroratda qaynaydi, chunki bunda bugʻ bosimini tashqi atmosfera bosimiga yetkazish uchun yuqoriroq haroratgacha qizdirish kerak boʻladi. Elektrolitik dissotsiyalanish sodir bõlmaydigan suyultirilgan eritmalarda qaynash haroratining koʻtarilishi Pt erigan moddaning molyar konsentratsiyasiga mutanosib boʻladi.
Bunda et har qaysi erituvchi uchun õzgarmas bõlgan mutanosiblik koeffitsenti u erituvchining ebulyoskopik konstantasi deyiladi. C ning qiymati, odatda , 100 gr erituvchiga erigan moddaning mollar soni bilan ifodalanadi. Yuqoridagi formulaga C ning qiymatini qõysak.
B
u formula yordamida konsentratsiyasi maʼlum boʻlgan eritmaning qaynash haroratini oʻlchash yoli bilan erigan moddaning molekulyar massasini aniqlash mumkin.
B
aʼzi erituvchilarning ebulyoskopik konstantasi qiymatlari quyidagi jadvalda berilgan.
E
ritmaning muzlash harorati esa toza erituvchining muzlaw haroratidan doimo past bõladi. Raul turli moddalarning suvdagi bir molar eritmasi -1,86°C da muzlash haroratining pasayishi erigan moddaning molar kinsentratsiyaga mutanosibdir.
B
unda ∆t eritma muzlash haroratining pasayishi k kreaskopik konstantasi turli erituvchilar uchun uning qiymatlari jadvallarda beriladi. C eritmaning molar kinsentratsiyasi . Kinsentratsiyasi 100 gr erituvchiga erigan moddaning mollar soni bilan ifodalanadi C=1 bolganda
Kreoskopik konstanta K 1000 gr erituvchiga mol modda eritilgandagi eritma muzlash harorati pasayishini koʻrsatadi.
S
uyuqliklarning bir biriga eruvchanligi haroratga bogʻliq. Ayrim suyuqliklarda erivchanlik haroratga mutanosib boʻlsa, ayrimlarida mutanosib va toʻliq eruvchanlik kritik haroratida past haroratlarda kuzatiladi. Raul erigan moddaning kam konsentraysiyalarda eritma toʻyingan bugʻlarning elastikligi konsentratsiyalarida eritma tõyingan bugʻlarining elastikligi konsentsiyaga mutanosib ekanligini koʻrsatadi.
Po toza erituvchining toʻyingan bugʻ elastikligi, p – eritma tõyingan bugʻlarining elastikligi.n- erituvchi N malekulalariga toʻgʻri keluvchi erigan modda malekulalarining soni. Bunga Raulning I-qonuni deb aytiladi.
Eritma tõyingan bugʻ elastikligining kamayishi eritmaning qaynash haroratini oshishiga olib keladi. Bu oshish Raulning II- qonuniga mos tushadi:
B
erilgan erituvchi uchun doimiy kattalik,g-G gr erituvchida erigan moddaning g soni , M- erigan moddaning molekulyar ogʻirligi. X-T qaynash haroratiga bugʻlanish issiqligi.
Raulning III- qonuni eritma qotish haroratining kamayishini ifodalaydi.
Raulning I va II qonunlari malekulyar massasi aniqlashda kõproq ishlatiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
