K ibraхimov, Т. Kadirshayev, A. Sobirjonov, N. Mo’minjonov, S. Raхimberdiyev

3.8 – rasm. Siqilgan gaz sarfini o’lchash 
asbobi. 
Hisoblagichdan oldin gazni mexanik aralashmalardan (o’lchanadigan gazdagi 
qattiq narsalarning eng kattasi 0,08 mm dan oshmasligi zarur) tozalash uchun filtr 
o’rnatish kerak. Gaz hisoblagichlar past chastotali chiqishga ega bo’lgani uchun uni 
chaqmoq chiqmaydigan elektron korrektor tarmog’iga ulash mumkin. Hisoblagich 
GOSТ 28724-90 talablariga javob beradi.
Bosimning o’zgarish darajasiga asoslangan sarf o’lchagichlar. 
Ushbu 
turdagi sarf o’lchagichlarning ishlash tamoyili oqimning truboprovod ichiga 
o’rnatilgan toraytirilgan qurilmadan o’tganida hosil bo’ladigan bosimning o’zgarish 
darajasi o’lchashga asoslangan (3.9 – rasm). Тoray-tirilgan kesimda oqimning tezligi 
va 
kinetik quvvati ortadi. Mos ravishda, oqim bosimi 
toraytirilgan qurilmadan oldin 
baland, keyin esa past bo’ladi.
Oqimning 
toraytirilgan qurilmadan oldingi va keyingi bosimining 
farqi tezlik 
qancha katta bo’lsa, shuncha katta bo’ladi, ya’ni sarf ham katta bo’ladi degan 
hulosaga kelish mumkin. Bosimlar farqi trubadan oqayotgan suyuqlik, gaz yoki 
bug’ni sarfini ko’rsatuvchi o’lchovdir. Bosimlar farqi difmanometr bilan o’lchanadi 
va yozib boriladi. Gaz sarfini bosimlar farqiga bog’liqligi quyidagi formula bilan 
aniqlanadi: 
p
k
V


 
,
bu yerda: 
V
– gaz sarfi, 
∆ p
– bosimlar farqi, 
k
–ma’lum diafragma uchun 
doimiy bo’lgan koeffitsiyent.
k
– koeffitsiyentining qiymati diafragma teshigining diametrini 
truboprovod diametriga nisbati va gazning zichligiga bog’liq. 
Gaz sarfini bosim farqi bilan o’lchashda difmanometrni toraytiruvchi 
qurilmadan yuqoriga o’rnatiladi va bu bilan unga kondensat tushishini oldi olinadi. 
Ko’pincha difmanometr o’rniga «Sapfir» turidagi bosim o’zgartirgichdan 
foydalaniladi. Ular o’lchanayotgan parametrning (bosim farqini) qiymatini masofaga 
uzatish uchun uzluksiz elektr tokiga aylantirib beradi. Тoraytirish qurilmalari sifatida 
diafragmalar, sopla, Venturi trubkalari ishlatiladi. Zanglamaydigan po’latdan 
ishlangan, markazida teshigi bor sarf o’lchagich diafragmalar keng tarqalgan.

---

114