K ibraхimov, Т. Kadirshayev, A. Sobirjonov, N. Mo’minjonov, S. Raхimberdiyev

 
Rezervuarlarning darajalangan jadvallari
 -
GOSТ 8.346 bo’yicha birlamchi 
va davriy tekshirishlarda tuziladi. Rezervuarlarning tekshirish davri ularning 
vazifalaridan kelib chiqib belgilanadi, lekin 5 yildan oshmasligi kerak. Тekshirish 
rezervuarning to’ldirilgan balandligiga mos keluvchi hajmni aniqlashdan iboratdir. 
Тekshirish usullari hajmli va geometrikga bo’linadi. Rezervuar yer ostiga 
joylashtirilganda geometrik usul qo’llanmaydi. Rezervuar yordamida suyuqlik 
hajmini o’lchaganda ruxsat etilgan nisbiy xatolik aniqlik sinfiga bog’liq ravishda ±1,0 
% yoki ±2,0 % dan oshmasligi kerak. Aniqlangan hajm va darajalash natijalari 
darajalash jadvalida rasmiylashtiriladi va ular yordamida rezervuardagi yonilg’i 

---

110 
hajmi aniqlanadi. Darajalash jadvallari O’zbekiston davlat standarti ma’muriyati 
tomonidan tasdiqlanadi. Darajalash jadvaliga quyidagilar ilova qilinadi: 

rezervuar deformatsiyalarining ro’yxati; 

rezervuarning dastlabki holat ma’lumotlari jadvali; 

gorizontal rezervuarning santimetrli darajalangan hisobiy jadvali;

bazoviy balandlikni o’lchash dalolatnomasi. 
Darajalashning nisbiy xatoligi: 

rezervuarning 1,0 sinf aniqligida - 0,5 %; 

rezervuarning 2,0 sinf aniqligida - 1,0 %
 
O’lchagichlar.
Vazifasi va aniqlik sinfiga qarab namunaviy va texnik 
o’lchagichlar qo’llaniladi. Bulardan tashqari ishchi hajm o’lchagichlar (avtomobil va 
temir yo’l sisternalari, gorizontal va vertikal rezervuarlar) mavjud bo’lib, ma’lum 
talablarni bajarsa va darajalashda belgilangan aniqlikni ta’minlasa, ularni ham texnik 
o’lchagich sifatida ishlatish mumkin. 
Neft mahsulotlarining hajmiy miqdorini o’lchash uchun ruxsat etilgan xatoligi 
0,5 % gacha bo’lgan 2-sinf aniqlikdagi 5 ... 50 m
3
hajmdagi texnik o’lchagichlar 
qo’llaniladi. 
Ishchi hajmiy o’lchagich sifatida 100 m
3 
gacha bo’lgan avtomobil va temir yo’l 
sisternalari, hajmi 100 m
3
gacha bo’lgan gorizontal silindrik rezervuarlar va hajmi 50 
000 m
3 
gacha bo’lgan vertikal silindrik rezervuarlar ishlatilishi mumkin.
Foydalaniladigan idishi va 
qo’llash sharoitiga 
qarab, o’lchagichlar 
qo’zg’aluvchan va qo’zg’almas bo’ladi (3.6 – rasm). O’lchagichlar zanglamaydigan
po’lat yoki misdan tayyorlanadi. Тexnik o’lchagichlar kamida ikki yilda bir marta 
davriy tekshirilib turiladi. 
Namunaviy o’lchagichlar toifasiga ko’ra quyidagi hajmlarda bo’ladi, l: 
Birinchi toifa 
5, 10, 20, 50, 100, 200, 500, 1000 
Ikkinchi toifa 
5, 10, 20, 50, 100, 200, 500, 1000, 2000, 5000. 
Hozirgi vaqtda sonli magnitlangan satho’lchagichlar qo’llana boshlandi (3.7 – 
rasm).
PMP-201satho’lchagichi YOQSH, GQSh, neft bazalari va xo’jalik 
rezervuarlarida motor yonilg’ilari, moy va suyultirilgan gazlarni hisobga olishda 
ishlatiladi. Rezervuarning toshib ketishi, zichligini buzilishi, nasosni ―quruq‖ ishlab 
qolishi nazorat qilinadi hamda yonilg’i sathi, harorati, hajmi va massasi aniq 
o’lchanadi. Sath/harorat qiymatining chegaraviy qiymatlari haqida xabar beradi va 
avtomatik tarzda sozlaydi. Barcha qiymatlar kompyuterga uzatiladi va uning 
xotirasida saqlanadi. 

---

111 
a) 
b) 
v) 
g)