K ibraхimov, Т. Kadirshayev, A. Sobirjonov, N. Mo’minjonov, S. Raхimberdiyev

 
4.4 AТROF MUHIТ HIMOYASI 
Neft mahsulotlarining inson va atrof muhitga ta’siri. 
Katta miqdorda neft 
qazib olinishi, qayta ishlanishi va neft mahsulotlarining texnikada keng qo’llanishi 
natijasida insoniyat quyidagi jabhalarda namoyon bo’layotgan salbiy ta’sirlarni 
sezaboshladi: 
– atmosferaning kim’yoviy tarkibini o’zgarishi va uning o’rtacha haroratini 
qo’tarilishi; 
– yer va suvni neft mahsulotlari bilan bilan ifloslanishi; 
– yonilg’ini insonning biror joyiga to’kilishi natijasida zaharli ta’siri; 
– havo havzasini yonilg’i bug’lari bilan ifloslanishi; 
– shaharlar havosini dvigatel chiqindi gazlaridagi zaharli moddalar bilan 
ifloslanishi; 
– yonilg’ilarning yonish va portlash xavfi borligi.
Atmosferaning kim’yoviy tarkibini o’zgarishi neft mahsulotlarining yonishi 
natijasida sodir bo’ladi. Ichki yonar dvigatellari uglevodorodli yonilg’ilarning asosiy 
iste’molchilari bo’lib, yonish jarayonida kislorod sarflanadi va uglerod ikki oksid 
SO
2 
ajralib chiqadi. Ushbu modda yer atmosferasida doimiy oshib bormoqda va 
uning ortishi, yerga yutiladigan va qaytariladigan quyosh quvvatining nisbatini 
o’zgartirmoqda, bu esa yer sharining iqlimini o’zgarishiga va har xil halokatlarga olib 
kelmoqda.
Dvigatel silindrlarida yonilg’i (neft mahsulotlari) ni yonish jarayonida
quyidagi zaharli moddalar hosil bo’ladi: 

karbonat angrid SO (is gazi); 

azot oksidlari 
NO, NO
2
, N
2
O
4
, N
2
O
5
, NO
X
;

yonmagan uglevodorodlar va uning termik parchalanish mahsulotlari 
S
n
N
m
; 

qurum;

oltingugurt oksidlari 
SO
2
, SO
3
;

aldegidlar. 
Zamonaviy avtomobil bir yil davomida atrof muhitga o’rtacha 1000 kg gacha 
uglerod oksidi, 100 kg dan ortiq uglevodorodlar va 40 kg azot oksidi ajralib 

---

131 
chiqaradi. Shahar atmosferasiga chiqayotgan zaharli moddalarning 80 foizdan 
ortig’ini ichki yonar dvigatellari chiqarar ekan. Ushbu moddalarning inson 
salomatligiga salbiy ta’sir ko’rsatayotganligini e’tiborga olib, neft mahsulotlarining 
ekologik xavfsizligi tushunchasi kiritilgan.