K ibraхimov, Т. Kadirshayev, A. Sobirjonov, N. Mo’minjonov, S. Raхimberdiyev

4.3. SТAТIK ELEKТRDAN VA YASHINDAN HIMOYALASH. 
 
Jihozlar, uskunalar, neft va neft maxsulotlari hamda odam tanasida xavfli 
uchqunli razryadlar sodir bo’lishining oldini olish uchun paydo bo’ladigan statik 
elektr zaryadini oqib ketishini ta’minlovchi quyidagi chora – tadbirlarni nazarda 
tutish kerak: 
-
statik elektr zaryadining xosil bo’lish mutassilligini pasaytirish; 
-
jixoz, uskuna va kommunikatsiyalarning yerga ulaydigan elektr kontaktni 
doimo ta’minlash; 
-
hajm va yuzadagi solishtirma elektr qarshilikni kamaytirishg; 
-
radio ximoyali, induksiyali va boshqa neytralizatorlardan foydalanish. 
Statik elektrdan himoyalash uchun yerga ulanish qurilmalarini, odatda elektr 
uskuna uchun yerga ulanish qurilmasi bilan birlashtirish lozim. 
Bunday yerga ulanish qurilmasi PEU-95, GOSТ 21130 va SN 102 talablariga 
mos ravishda bajarilgan bo’lishi kerak. Faqat, statik elektrdan ximoyalash uchun 
belgilangan yerga ulanish qurilmalarining qarshiligi 100 Om dan oshmasligi kerak. 
Тexnologik jixozning hamma metall va nometall qismlari statik elektrdan, 
boshqa ximoya vositalari qo’llanilishidan qat’iy nazar, yerga ulangan bo’lishi kerak. 
Yerga ulangan metall jixozga, uskunaga surtilgan lak-bo’yoq qoplamasi, agar 
sathining tashqi qarshiligi uskunaning yerga ulanishiga nisbatan 10
7
Om dan 

---

128 
oshmasa, elektr statik jihatdan yerga ulangan hisoblanadi. Qarshilikni o’lchash atrof 
havo namligi 60% dan oshmagan paytda olib boriladi. 
Yong’indan xavfli suyuqliklarni quyish va to’kish bilan band turgan 
avtotsisternalarni to’ldirish va bo’shatish vaqtida doimo yerga ulanish qurilmasiga 
tutashtirilgan bo’lishi kerak. Avtotsisternadan yerga ulanish o’tkazgichlarini 
tutashtirib qo’yish uchun kontaktli qurilmalari avvalo GOSТ 211.30, GOSТ 12.2.007 
talablariga mos kelishi va GOSТ 12.1.018 elektr statik uchun xavfsizligi shartlarini 
qoniqtirish, so’ngra esa ular portlashdan xavfli zonadan tashqarida joylashgan 
bo’lishi kerak. Kesim yuzasi kamida 6,0 mm
2
bo’lgan egiluvchan yerga ulanish 
o’tkazgichlari avtotsisternaning metall tanasiga doimo ulangan va M 10 boltli 
uchlikka ega bo’lishi kerak. Хaydovchi quyish postiga kelib avtotsisternani 
to’latishda, doimiy ulangan o’tkazgichlar yo’qligida, avtotsisternani yerga ulashni 
ikkala uchida uchliklarga ega bo’lgan inventar o’tkazgichlar bilan quyidagi tartibda 
bajarishi kerak: yerga ulanuvchi o’tkazgichni oldin sisterna tanasi (korpusi)ga 
ulanadi, keyin esa – yerga ulanish qurilmasiga. Yerga ulanish o’tkazgichlarini 
avtotsisternaning bo’yalgan va ifloslangan metall qisimlariga ulashga yo’l 
qo’yilmaydi. 
Avtotsisterna lyukini ochish va unga quyish quvurchasini tushirishni faqat 
avtotsisternani yerga ulangandan keyingina bajarish mumkin. Neft maxsulotlari 
rezervuarlarga, sisternalarga va boshqa idishga sachratmasdan, purkamasdan yoki 
shiddat bilan aralashtirmasdan quyilishi kerak. 
Ishlab chiqarishdagi bir qator texnologik jarayonlarda, masalan, metall, 
nometallarga mexanik ishlov berishda, dielektrik suyuqliklarni bir idishdan boshqa 
idishga katta tezliklarda quyish ishlarida statik elektr paydo bo’ladi. Bu 
dielektriklarning sirtida hosil bo’ladigan elektr zaryadlarni bo’lib, ular suyuqlik 
yuzasida uzoq vaqt saqlanib turadi. 
Avtomobillarga texnik xizmat ko’rsatish va avtotransport korxonalarida statik 
zaryadlar tasmali uzatmasi bor stanoklar va mashinalarda, neft mahsulotlari (benzin, 
dizel yonilg’isi va boshqalar)ni tashish, quyish va to’kishda hosil bo’ladi. Yurib 
turgan avtomobil sisternasidagi neft mahsulotida statik zaryadlarni hosil bo’lishi neft-
mahsulotini sisterna devorlariga mutassil ishqalanishi bilan bog’liq.