K ibraхimov, Т. Kadirshayev, A. Sobirjonov, N. Mo’minjonov, S. Raхimberdiyev

1.13-rasm. Тeskari klapanning tuzilishi. 
1-korpus; 2-tarelkasimon klapanlar; 3-to’r filtr; 4-klapan uyalari. 
1.4-jadval 
Тeskari klapanlarning ko’rsatkichlari 
Parametrlar 
Klapan markazi 
M-9134 
AVТ.5-800-801 
Klapanni o’rnatish joyi 
Тortish trubasining pastki 
uyi 
Sig’imning qopqog’i 
Klapan turi 
2-tarelkali 
1-tarelkali 
Shartli o’lchami, mm
40 
40 
Filtr elementi 
Latun to’r 
Zanglamas tunuka 
O’lchovlari, 
mm 
balandligi diametri 
200 
200 
Diametri 
160 
180 
Massa, kg 
12.0 
14.4 

---

27 
Sig’imlardagi yana bir muhim jihozlardan biri nafas olish klapani bo’lib, u 
sig’imdagi bosim va so’rilishni me’yor darajasida ushlab turishga xizmat qiladi. 1.14 
a,b- rasmlarda shunday klapanlarning ikki xili ko’rsatil-gan.
a) 
b) 
1.14- rasm Sig’mlarga o’rnatiladigan nafas olish klapanlari: 
a) SMDK klapani; b) 
PPR klapani:
1-bosim klapani, 2- vakum klapani, 3-ftorplast qistirgich uya. 

---

28 
Ularning asosiy ko’rsatkichlari 1.5-jadvalda keltirilgan. 
1.5-jadval
Nafas olish klapanlarining texnik ko’rsatkichlari. 
Ko’rsatkichlar 
Klapan markalari 
SMDK-50 
SMDK-100 
PPR-50 
PPR-40 
O’tish 
joyining 
shartli 
diametri, mm. 
50 
100 
50 
40 
O’tkazish qobiliyati, m
3
/soat 
25 
25-100 
26 
16 
Og’irligi, kg
12,0 
19,0 
2,2 
1,5 
Ishga tushish bosimi, Mpa 
0,002-0,02 
0,002-0,02 
0,04 
0,04 
Ishga tushish so’rilishi, Mpa 
0,002-
0,003 
0,002-0,003 
0,01 
0,01 
Nafas olish klapanlari sig’imda bosim me’yordan ortishi bilan ochilib, ortiqcha 
havo va yonilg’i bug’larini tashqariga chiqarsa, bosim pasayib, so’rilish hosil 
bo’lganda tashqaridagi havoni ichkari kiritadi. 
Klapanlar ikki tartibda ishlaydi: sig’imlarni to’lg’azish paytida - u katta nafas 
chiqarish deyiladi hamda tun-kun davomida harorat o’zgarishi tartibida, u kichik 
nafas chiqarish deyiladi. 
Ushbu klapanlar hozircha har bir sig’imga o’rnatiladi, lekin ularni bir necha 
sig’imlarni birlashtiruvchi, tarkibiga yonilg’i bug’larini qayta yig’uvchi tizimidan 
keyin ham o’rnatish mumkin. 
Yonilg’i mahsulotlari uchun sig’imlarning yana bir muhim qismi bu ularning 
ustki bo’yin qismidir. Bu qismning o’lchami zarur holatlarda sig’im ichiga tushish 
imkoniyatini berishi shart. Bu yerda sig’im o’qiga nisbatan tik o’rnatilgan o’lchash 
trubasi ham mavjud bo’lib, u uchqun chiqarmaydigan rangli metalldan yasalgan 
qopqoq bilan yopiladi. Sig’imdagi yonilg’i sathini o’lchash paytida qopqoq ochilib, 
truba ichiga o’lchagich asbob, metrshtok yoki lot-ruletka tushiriladi. O’lchash 
trubasining tikligi o’lchovni bexato amalga oshirishni ta’minlaydi. 
Ushbu teshik maxsus paronit yoki B markali rezinadan tayyorlangan zichlagich 
qo’yib metall qopqoq bilan mahkam yopiladi. 
Sig’imlar ichki yuzasini zangdan saqlash uchun ruxlangan qatlam tashkil 
etiladi, yoki ХS – 717 kabi epoksidli bo’yoq bilan, agar ular yer ostiga to’la 
ko’miladigan bo’lsa bitumli mastikalar, NG-216, movil kabi zangga qarshi 
qoplamalar bilan ishlov beriladi. 
Sig’imlarnig yaxshi ko’rinadigan joyida ularni ishlab chiqargan korxonaning 
nomi, sig’im turi, nomeri, ishlab chiqarilgan sanasi, hajmi, massasi, ishchi bosim 
ko’rsatilgan jadval qotirilgan bo’lishi, keyinchalik o’tkazilgan sinovlarning sanalari 
devoriga tushirilgan bo’lishi kerak. 
Yer ustiga o’rnatilgan sig’imlarda quyosh nurlaridan qizishini va yonilg’i 
bug’lanishini oldini olish maqsadida ularni oq, yoki boshqa och ranglarga bo’yash 

---

29 
tavsiya etiladi. Bunda issiqlik qaytaruvchi PF 5135 va PF-5144 emallardan 
foydalanish maqsadga muvofiqdir. 
1.6-jadvalda bo’yoq ranglarining quyosh nurlarini qaytarish darajasi 
ko’rsatilgan. 
1.6-jadval