K I m y o ki my oga oi d atama lar etimilo gi ya si



Download 2,13 Mb.
Pdf ko'rish
bet37/118
Sana28.09.2021
Hajmi2,13 Mb.
#187364
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   118
Bog'liq
Kimyoga oid atamalar etimologiyasi

Berilliy     
Ushbu  elementning  oksidi  birinchi  marta  1798-yilda  farang  kimyogari  Lui  Nikola 
Voklen (1763-1829) tomonidan, berill minerali (Be
3
Al
2
Si
6
O
18
) tarkibidan ajratib olingan edi. 
Zumrad  va  akvamarin  toshlarining  tarkibi  ham  aynan  shunday  bo‘ladi.  Faqat  ushbu 
qimmatbaho  toshlarning  turli  ranglarda  jilvalanishi,  ularning  tarkibida  mavjud  bo‘lgan  turli 
aralashmalar  tufayli  yuzaga  keladi.  Qadimgi  zamonlarda  dunyo  bo‘yicha  eng  mashhur  va 
jilvakor  qimmatbaho  zumrad  toshlari  Hindiston  janubidagi  Velur  (Belur)  shahri  yaqin 
atroflaridan topilar va saroylar va boylar xonadoniga shu joydan tarqalar edi. Shu sababli ham, 
zumrad  toshini  oddiy  xalq  shuningdek  «velur  toshi»  yoki,  «billur  toshi»  deb  ham  atagan. 
Hozirda ushbu Velur shahri Madrasga  yaqin joyda joylashgan bo‘lib, ushbu shahar qadimgi 
yunon manbalarida Beryllos tarzida qayd etilgan. Element nomi esa, zumrad toshi shahrining 
aynan o‘sha yunon qo‘lyozmalaridagi talqinidan olingan.  
Berilliyning  tuzlari  g‘alati  paradoksal  xossaga  ega:  ular  zaharli,  lekin  ta’mi  shirin 
bo‘ladi. Shu sababli, berilliyni ba’zi mumtoz kimyo adabiyotlarida glitsiniy tarzida nomlangan 
joylari  ham  mavjud.  Uning  ma’nosi  yunonchadagi  «glikos»,  ya’ni,  «shirin»  degan  so‘zdan 


43 
 
kelib  chiqadi.  Mendeleyev  asarlarida,  xususan,  davriy  jadvalning  ilk  talqinlarida  berilliy 
elementi aynan glitsiniy tarzida keltirilgan. Bu atama hozirda ilm-fanda iste’moldan butunlay 
chiqarib tashlangan.   
 
Dubniy     
Davriy  jadvaldagi  105-elementni  birinchi  bo‘lib,  1970-yilda  Dubna  shahridagi 
Yadroviy  tadqiqotlar  birlashgan  institutida,  akademik  Georgiy  Flerov  (1913-1990) 
boshchiligida  sintez  qilib  olingan  edi.  O‘sha  paytning  o‘zida  ushbu  elementni  Berkli 
universitetida ham  sintez qilingan. Dubnalik olimlar  o‘zlari  olishga muvaffaq bo‘lgan  yangi 
elementga Nils Bor (1885-1962) sharafiga Nilsboriy (Ns) deb nom berishni taklif qilgan edilar. 
AQSHlik  olimlar esa Otto  Gan (1879-1968) sharafiga  Ganiy (Ha) deb nomlash  taklifi bilan 
chiqqanlar. Amaliy va Nazariy Kimyo Xalqaro Ittifoqi (IUPAC) maxsus komissiyasi esa, har 
ikki  tarafga  ham  adolatli  bo‘lish  uchun,  «neytral  nom»  tanlash  taklifini  ilgari  surdi  va  shu 
maqsadda joliotiy (Jl) nomini berishni maslahat berdi. XX-asrning 70-90 yillari oralig‘ida chop 
etilgan turli davriy jadval va ilmiy adabiyotlarda 105-raqamli elementni Nilsboriy, Ganiy va 
Joliotiy  tarzida  keltirilgan  talqinlarini  uchratish  mumkin.  Lekin,  keyinchalik  IUPAC  qat’iy 
qaror qildi va hozirda 105-elementni, ushbu element ilk bora sintez qilingan shahar – Dubna 
nomi bilan, dubniy (Db) deb ataladi.  
 
Xassiy     
108-raqamli  element  sintez  qilinganligi  haqidagi  xabar  ilmiy  manbalarda  ilk  marta 
1984-yilda  e’lon  qilingan  edi.  Ushbu  kimyoviy  elementni  ham  bir  vaqtning  o‘zida  ham 
Dubnadagi Yadroviy tadqiqotlar birlashgan institutida, hamda, Germaniyaning Xassen federal 
yerida  joylashgan  Darmshtadt  og‘ir  ionlar  laboratoriyasida  olishga  muvaffaq  bo‘lishgan. 
Xassen  federal  yerining  (viloyatining)  qadimgi  nomi  Hassia  bo‘lgan  edi.  Elementga  ham, 
ushbu tarixiy nom sharafiga Xassiy deb nom berishgan.  
 

Download 2,13 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   33   34   35   36   37   38   39   40   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish