K. B. Urazov buxgalteriya hisobi va audit o‘quv qo‘llanma toshkent «O‘qituvchi» -2004

4890 “Boshqa debitorlarning qarzlari” - ushbu schyotda korxonaning boshqa yuqoridagi schyotlarda aks ettirilmay qolgan olinadigan joriy to‘lovlarining holati va harakati aks ettiriladi.


Shubhali qarzlar bo‘yicha rezervlarning hisobi. To‘lovi shubhali bo‘lgan debitorlik qarzlarni hisobot davrlari bo‘yicha bir maromda hisobdan chiqarib borish maqsadida korxonalar maxsus rezerv tashkil etishlari mumkin. Ushbu rezervni tashkil etishning ikki usuli mavjud:


1-usul. Sotilgan tovarlar hajmiga nisbatan hisoblash usuli. Ushbu usulda har

oylik rezerv summasi naqdsiz		yo‘l bilan sotilgan tovarlar hajmini	rezervga ajratma
qilishning	foizlarda belgilangan	me’yoriga ko‘paytirish va 100 foizga bo‘lish orqali
aniqlanadi.	Aniqlangan summa yil boshidan boshlab mavjud bo‘lgan		shubhali qarzlar

rezervi summasiga qo‘shib boriladi, ya’ni uni ko‘paytiradi. Shubhali deb tan olingan va kelib tushishi dargumon bo‘lgan qarzlar tashkil etilgan rezerv hisobidan hisobdan chiqariladi.


2- usul. Debitorlik qarzlari summasiga nisbatan hisoblash usuli. Ushbu usulda mavjud debitorlik qarzlari to‘lovi o‘tib ketgan muddatlari bo‘yicha guruhlab chiqiladi ( masalan , 30 kungacha, 60 kungacha, 90 kungacha, 90 kundan ortiq va shu kabi). Har bir guruh bo‘yicha debitorlik qarzlarning umumiy summalari topiladi va ushbu summalardan shubhali qarzlar rezerviga foizlarda belgilangan me’yorlar bo‘yicha ajratmalar qilinadi. To‘lov muddatlari qanchalik ko‘p bo‘lsa, rezervga ajratmaning me’yori ham shunchalik katta bo‘ladi. Barcha guruhlar bo‘yicha topilgan rezerv summalari jami shubhali qarzlar

PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com

151

rezervini tashkil etadi. Agar oldingi davrlarda rezerv schyotida ishlatilmayin qolingan summa mavjud bo‘lsa, u holda rezervga oxirgi ajratmani qilishda ushbu summa kamaytiriladi, agar oldingi davrlarda rezerv schyoti manfiy summaga ega bo‘lgan bo‘lsa, ya’ni ishlatilgan summa tashkil etilgan summadan ko‘p bo‘lgan bo‘lsa, u holda oxirgi ajratma summasiga ushbu manfiy summa miqdori ham qo‘shib hisoblanadi.

Shubhali qarzlar rezervini tashkil etishning tanlangan usuli, rezervga ajratmalarning foizlarda belgilangan me’yorlari korxonaning hisob siyosatida ko‘rsatilgan bo‘lishi lozim. Har ikkala usulda ham tashkil etilgan rezerv

4910 “ Shubhali qarzlar bo‘yicha rezerv” kontraktiv schyotida hisobga olinadi. Rezervga ajratmaga quyidagi buxgalteriya yozuvi qilinadi: