K arim a q osim ova


„D avlat“   ertagi  m atni  ustida  ishlaganda  „Ertakda  Davlat dehqonning uyida  umrbod qolishga jazm   qilibdi.  Nima



Download 7,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet103/522
Sana01.01.2022
Hajmi7,78 Mb.
#304570
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   522
Bog'liq
Ona tili o'qitish metodikasi K Qopsimova, S Matchonov va b

„D avlat“
  ertagi  m atni  ustida  ishlaganda 
„Ertakda  Davlat dehqonning uyida  umrbod qolishga jazm   qilibdi.  Nima
 
uchun ?“
 savoli  beriladi,  bu  savol  hikoyaning  asosiy  m azm unini  aniq- 
lashga  ham   yordam   beradi.  2-sinfdan  boshlab  bolalar  nim a  uchun  
hikoya,  sh e’r shunday  nom langanini  aytib  berishga  o'rganadilar.
3.  0 ‘qilgan  asar  mazmunini  to ‘Iiq  anglash,  bilib  olish  uchun 
o‘qituvchi  topshirig'ini  bajarish.  Topshiriqlar  quyidagicha  bo'lishi 
m um kin:
— o'qing va om onatga xiyonatning jazosi  qandayligini aytib bering. 
(„O m onatga  xiyonat",  4-sinf)
—  o 'q in g   va  nim a  uchun  hunarsiz  kishi  o'lim ga  yaqinligini  tu ­
shuntirib  bering.  („H unarsiz  kishi  o 'lim g a  yaqin",  4-sinf)  va  hokazo.
B a’zan  topshiriqlar turli  xildagi  qayta  hikoyalashni  talab  qiladi:
a)  m atnning  ayrim  o 'rin larid an   foydalanib  (ko'chirm a  olib)  qayta 
hikoyalash;
b)  hikoyani  bir  sujet  chizig'i  asosida  qayta  hikoyalash;
d)  m atnni  qisqartib  qayta  hikoyalash;
e)  m atnning  shaxsini  o'zgartirib  qayta  hikoyalash va  boshq.
4.  O'qilgan  matn  rejasini  tuzishga  tayyorlanish  va  reja  tuzish. 
Bunda  quyidagi  ish  turlaridan  foydalaniladi:
1)  o'qilgan  m atnga  oid  rasm  chizish;
2)  rasmga  m atndagi  so 'zlar yoki  o 'z   so'zi  bilan  sarlavha  qo'yish;
3)  o 'q itu v ch i  to m o n id an   tartibsiz  berilgan  savollardan  foydalanib 
reja  tuzish;
4)  m atnni  qismlarga  bo'lish  va  har  bir  qismga  sarlavha  q o'yish  va 
hokazo.
M ustaqil  ishning  qanday  bajarilganligini  hisobga  olish  o 'q u v c h i­
lam ing tayyorlik darajasini aniqlashda va keyingi bosqichlarda m ustaqil 
m ashqni  to 'g 'ri  tashkil  qilish  u ch u n   m aterial  tanlashda  o'qituvchiga 
yordam   beradi.
BADIIY ASARLARNI  JANRIY  XUSUSIYATLARIGA  KO'RA
O 'R G A N ISH
B oshlang'ich  sinflarning  o'q ish   darslarida  garchi  ilmiy  jihatdan 
bo'lm asa-d a,  am aliy  jihatdan   turli  janrga  m ansub  asarlar  o'qib  
o'rganiladi.  O 'q ish   darsliklariga,  asosan,  hikoya,  she’r,  ertak,  masal, 
maqol,  doston,  rivoyat  va  topishm oq  kabi  janrdagi  asarlar  kiritilgan. 
Bulardan  tashqari,  ilm iy-om m abop  asarlar ham   o'qitiladi.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Turli  janrdagi  badiiy  asarlar  qurilishi,  uslubi  jih a tid a n   o'ziga  xos 
xususiyatlarga  ega  bo ‘lib,  ularning  o'quvchilarga  ta ’siri  ham   har  xil 
bo'lad i.  Tabiiyki,  h a r bir janrga  oid  asar  m atni  lingvistik jih a td a n   ham  
o 'z ig a   xos  xususiyatlarga  ega.  M asalan,  sh e ’riy  asarlar  m atn i  hikoya 
m atn id an ,  ertak  matni  sh e’r m atnid an ,  ilm iy-om m abop  m aq ola  matni 
m asal  janriga  taalluqli  asarlar  m atn id an   tu b d an   farq  qiladi.  Topish- 
m oqlar  p redm et,  voqea-hodisalar  o'rtasid agi  o'xshashlikni  taqqoslash 
orqali  o'zlashtirilsa,  m aqollar  m azm uni  hayotiy  m isollar  vositasida 
sharhlashni  taqozo  etadi.  Shunga  k o 'ra ,  turli janrdagi  badiiy  asarlarni 
o 'q ish d a   o'qituvchidan  unga  m os  usullar  tanlash  talab  etiladi.
E rtakni  o‘qish  m etodikasi
Xalq  og'zaki  ijodida  ertak  janrin in g  bolalar  to m o n id an   yaxshi 
qabul  qilinib,  qiziqib  o'qilishining  sabablaridan  biri  ertak   tilining 
ta ’sirchanligi,  o'tkirligi,  m a’nodorligi  va  xalq  tiliga  yaqinligidir.  Er- 
taklarning  ko'pchiligida  real  hayot  tasviri  sarguzasht  e lem en tlar  bilan 
qo 'shilib  ketadi.
E rtakning  o 'tk ir,  m aroqli sujeti,  voqea  rivojidagi  favqulodda  ajoyib 
vaziyat  bolalam i  m aftun qiladi,  undagi  m ard,  kuchli,  topqir,  dovyurak, 
chaqqo n   qahram onlar,  ertakning g'oyaviy yo'nalishi,  un d a  ezgulik  ku- 
chining  —  yaxshilikning  doim o  g 'alab a  qilishi  bolalam i  o'zig a  tortadi. 
Ertakda  qabul  qilingan  hikoya  qilish  shakli  bir xil  so 'z  va  iboralarning 
qay ta-q ayta  takrorlanib  turishi,  ohangdorligi,  tilining  ta ’sirchanligi, 
ifoda vositalarining jonliligi, bolalar u c h u n  ju d a  qiziqarliligidir.  Ertakda 
qatnashuvchilar  k o'pin ch a  rahm dil,  saxiy,  adolatli  h a m d a   ularning 
aksi  bo'lgan  yovuz,  baxil,  o ch k o 'z   kishilar  tim soli  bo'ladi.
Ertakning  pedagogik  qiym ati  sh undan  iboratki,  o'q u v ch ilar  unda 
to 'g 'rilik ,  halollik  g'alaba  qilganidan,  kam bag'al  kishilar  qiyinchilik- 
dan  qutilganidan,  ya’ni  yaxshilik,  ezgulik  ro'yobga  chiqqanidan  va 
yom onlik,  yovuzlik  m ahkum likka  u chraganidan  quvonadilar.  Ular 
hayotda  ham   doim o  shunday  bo'lishini  istaydilar.  M asalan,  „H alo l­
lik"  ertagida  (3-sinf)  asosiy  fikr  kam bag'allarga  yordam   ko'rsatish, 
o 'z   m eh nati  bilan  hayot  kechirish  b o'lib ,  bu  hatto   butun  xalq  istagi 
ekanligi  g'oyasi  ilgari  surilgan  bo'lsa,  „H iylagarning  jazosi"  ertagida 
(4-sinf)  soddadilning  to'g'riligi  hiylagarning  makri  ustidan  g 'o lib   keli­
shi,  xiyonat  jazosiz  qolmasligi  g'oyasi  ilgari  surilgan.  H a r  ikki  ertak 
ham   to 'g 'riso 'zlilik n in g   g'alabasi  bilan  yakunlanadi.  B unday  g'alaba 
m aishiy  ertaklardan  tashqari,  sehrli  ertaklarda  ham   ifodalangan.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Ertak  bolalarda  qah ram onlam ing  xatti-harakatini  m uhokam a 
qilib,  baholash  ko'nikm asini  o'stirishi  bilan  birga yaxshilikning  doim o 
g'alaba qozonishiga ishonch uyg'otadi.  O 'quvchilar ertakni tahlil qilish 
jarayonida „Kishilardagi qanday sifatlar sizga yoqdi?  (yoki yoqm adi?)", 
„N im a  u ch u n ?",  „...  nim a uch un  jazolandi?  (yoki  rag'batlantirildi?)", 
„N im a  uchun  ertakdagi  b a’zi  qahram onlarga  hatto  tabiat  kuchlari 
ham   yordam   beradi?  (yoki  b a’zilaridan  yuz  o'giradi?)"  kabi  savol­
larga  javob  topish  jarayonida  m ushohada  qiladilar,  m uhokam a  qilib, 
xulosaga  keladilar.
Boshlang'ich  sinflarda  hayvonlar  haqidagi 
ertaklar  ko'p ro q  
o'qitiladi.  „B o'rining  tabib  bo'lgani  haqida  ertak"  (Anvar  O bidjon), 
„K o 'zach a  bilan  tulki"  kabi  ertaklar  aniq  hayotiy  hikoyalar  tarzida 
o 'qitiladi  va  tahlil  qilinadi.
Ertak  m atni  ustida  ishlashda  tanlab  o 'q ish ,  savollarga  javob  be­
rish,  o'quvchilam ing  o 'z la ri ertak  m azm uniga oid savollar tuzib, javob 
berishlari,  reja  tuzish,  qayta  hikoyalash,  ijodiy  davom   ettirish,  ertak 
aytish,  qahram onlarni  grafik  tasvirlash  kabi  ish  turlaridan  foydalani­
ladi.  Bunday  ertaklarda  hayvonlam ing  odatlari  tahlil  qilinadi,  am m o 
ularni  kishilar  xarakteriga  taqqoslash  tavsiya  qilinm aydi.
M aktab  tajribasidan 
m a’lumki, 
kichik  yoshdagi  o'quvchilar 
ertakdagi  hayvonlar  gapirm asligini,  tulki  va  turna  bir-birinikiga  m eh- 
m onga  bormasligini  yaxshi  biladilar,  am m o  ertaklar dunyosini  hayotiy 
hikoya  kabi  qabul  qiladilar.  Ertakni  o'q ib  tahlil  qilganda,  barcha  ishlar 
uning  m azm unini  yaxshi  idrok  etishga,  sujet  rivojini,  qatnashuvchi 
personajlarning  xatti-harakati,  o 'z a ro   m unosabatlarini  to 'g 'ri  ta sa w u r 
etishga  yo'naltiriladi.  B unda  tanlab  o 'q ish   va  qayta  hikoyalashning 
aham iyati  katta.  M asalan,  „O dobli  b o'lish  osoruni?"  (A. Obidjon) 
ertagining  m azm unini  o'zlashtirish  uchun  quyidagi  topshiriqlardan 
foydalanish  m umkin:
1.  Sichqonchaning  onasi  bilan  qilgan  suhbatini  o'qing.  Sichqon- 
chaning  „Odobli  b o'lish  uchun  nim alar  qilish  kerak?"  degan  savoliga 
onasi  qanday javob  qaytarganligini  so'zlab  bering.
2.  Sichqonchaning  M ushuk  bilan  uchrashgan  holati  aks  ettirilgan 
o 'rin n i  topib  o'qing.  N im a   uchun  „Shum   Baroq"  ko'zidagi  yovuzlik 
birdaniga  so'nadi?
3.  Echki nim a uch un  Sichqonchani  „K am  b o 'lm a"  deb d uo qiladi? 
Shu  o'rin n i  topib  o'qing.
Ertakni  tahlil  qilishning  oxirgi  bosqichida  „Ertakning  sizga  juda 
yoqqan  joyini  topib  o 'q in g ",  „N im a  uchun  aynan  shu  joyi  yoqqa-
www.ziyouz.com kutubxonasi


nini  ayting“ ,  „H ayotingizda  ertakdagi  voqealarga  o'xshash  voqealar 
b o ‘lganm i?“  kabi  savol-topshiriqlar  yordam ida 
0
‘quvchilarning  ertak 
xulosasini  tushunishlariga  erishiladi.
B oshlang'ich  sin f  o 'quvchilari  hayvonlar  haqidagi  ertaklardan 
tashqari, 

Download 7,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   99   100   101   102   103   104   105   106   ...   522




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish