К. Абдуназаров, А. Зайнуддинов умумий ер

4. Умумий ер билими предмети ва вазифалари. 
 
Умумий ер билимининг ўрганиш обьекти географик қобиқдир. 
Географик қобиқ ҳақидаги таълимот ХХ асрнинг 30-йилларида яратилган 
бўлсада, аммо унинг айрим ғоялари табиий география фанининг 
ривожланишининг бутун тарихи давомида шакллана борган.
Кўп даврлар давомида география асосан Ер юзасини тасвирлаш 
билан шуғулланиб келди. Географик ўлкаларни, мамлакатларни тасвирлаш 
билан бир қаторда илмий география ҳам ривожлана бошлади. Географик 
воқеа ва ҳодисаларни тасвирлашдан уларни илмий асослашга ўтиш А. 
Гумбольдт асарларида кўрина бошлади. 
Шундай қилиб, умумий ер билимининг мақсади табиий муҳитни 
яхшилаш ва унда содир бўладиган жараёнларни ва ҳодисаларни бошқариш 
тизимини ишлаб чиқиш ҳамда Ер тизимини барқарор ривожланишини 
таъминлаш мақсадида географик қобиқнинг тузилиши, шаклланиши ва 
ривожланиши қонуниятларини ўрганишдан иборатдир.
Умумий ер билимининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: 
- табиатдан ва табиий ресурслардан фойдаланишни сайёравий, 
минтақавий ва маҳаллий даражаларда оқилона бошқаришни илмий 
асосларини ишлаб чиқиш; 
- географик қобиқ ҳозирги пайтда инсон томонидан мунтазам 
равишда ўзгармоқда. Шунинг учун географик қобиқ жамият билан узвий 

---

18 
равишда боғланган. Натижада географик қобиқ таркибида табиий-техноген 
тизимлар шаклланган. Географик қобиқни ҳолати ўзгара бошлайди, бундай 
янги ҳолатда географик қобиқ янги миқдорий жиҳатларга эга бўлади. 
Табиий-техноген тизимларни шаклланишини таркибини ва тузилишини 
ўрганиш умумий ер билимининг асосий вазифаларидан бири ҳисобланади; 
- географик қобиқни бошқариш жуда мураккаб муаммолардан 
ҳисобланади. Шунинг учун географик қобиқнинг бошқаришни моделини 
ишлаб чиқиш мазкур фаннинг асосий вазифаларидан бири ҳисобланади; 
- географик қобиқнинг тузилиши мураккабдир. Шу сабабли умумий 
ер билимининг мухим вазифаларидан бири географик қобиқнинг бўйлама 
ва кўндаланг тузилишини асосий ҳусусиятлари ва қонуниятларини 
ўрганишдир; 
- географик қобиқ доимо ривожланишда ва харакатдадир. Мазкур 
харакатларни ўрганиш географик қобиқнинг асосий ҳусусиятларини очиб 
беришга имкон беради. Умумий ер билимининг навбатдаги вазифаси 
географик қобиқдаги харакатлар сабабини ва оқибатини ўрганишдан 
иборатдир; 
- географик қобиқ мураккаб ривожланиш тарихига эга. Унинг 
ривожланишининг ва мураккаблашишининг маълум бир босқичида Ерда 
ҳаёт ва одам пайдо бўлган. Шунинг учун умумий ер билими географик 
қобиқнинг ривожланиш тарихини алоҳида ўрганади.