К. Абдуназаров, А. Зайнуддинов умумий ер

.
 
13 боб. Фанэрозойда географик қобиқнинг ривожланиши 
 
 
Фанэрозой эонига полеозой, мезозой ва кайназой эралари киради. Мазкур 
босқичда географик қобиқни ривожланишида жуда муҳим, ҳамда инқилобий аҳамиятга 
эга бўлган ҳодиса ва жараёнлар рўй берган. Каледон, герцин, киммерий, ларамий ва 
Альп бурмаланиш жараёнлари туфайли ер юзасида улкан тоғ тизимлари вужудга келди, 
атмосферада кислород миқдорини кўпайиши ва озон қатламининнг қалинлашиши 
туфайли организмлар сувдан қуруқликка чиқиб кенг тарқалди ва турли хил табиат 

---

182 
комплексларини ҳосил қилди. Фанэрозойда географик қобиқни ривожланиши яхши 
ўрганилган. Аммо шунга қарамасдан фанэрозойда географик қобиқни ривожланишини 
айрим муаммолари ҳалигача батамом ечилмаган. Айниқса материкларни қадимда 
жойланиши муаммоси. Мазкур муаммони ечими бўйича қатор гипотезалар (тахминлар) 
мавжуд. Улардан кенг тарқалгани қуйидагича. Бундан 200 млн. йил аввал Ер юзасида 
Пангея номли ягона материк бўлган, уни панталлас океани ўраб турган. Тетис денгизи 
ўша океаннинг бир қисми бўлган.
Мезозойда бошланган литосфера плиталарини ҳаракати ва Пангея 
қуруқлигининг парчаланиши натижасида триаснинг охирида Лавразия ва Гондвана 
қуруқликлари вужудга келди. Сўгра Гондвана қуруқлиги иккита палахсага бўлиниб 
кетди: Африка, Жанубий Америка ва Австралия – Антарктида. Юра даврида рифт 
(ёриқ) вужудга келиши муносабати билан Лавразия материги Шимолий Америка ва 
Евросиё қуруқликларига бўлиниб кетди, уларнинг ўртасида Шимолий Атлантика ҳосил 
бўлди. Юра даврининг охирида Жанубий Америка ва Африка материклари бир-
биридан ажралди, натижада, Атлантика океаниниг жанубий қисми вужудга келди.
Мезозойнинг охири ва кайназойнинг бошида (60 – 70 млн. йил аввал) Атлантика 
океаниниг ҳозирги қиёфаси шаклланди, кайназойда Австралия Антарктидадан 
ажралди, Шимолий Америка Жанубий Америка билан туташди. Гренландия Европадан 
ажралди, Атлантика океани қутбий ҳавза билан туташди.